Reuters

ABD, koronavirüs pandemisinin bir an evvel sonlanması için Covid-19 aşılarına fikri mülkiyet hakkı istisnası getirilmesini isteyen ülkeler ortasına katıldı.

Dünya Ticaret Örgütü’nde (WTO) Güney Afrika ve Hindistan’ın başını çektiği ülkeler bir müddettir dünya çapında aşı üretimini artırabilmek için fikri mülkiyet haklarına kısıtlama getirilmesini talep ediyordu.

Büyük ilaç şirketleri ise bu adımın hedeflenen etkiyi yaratamayacağını savunuyor.

ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai yeni siyasetlerini duyururken “Sıra dışı periyotlarda sıra dışı adımların atılması gerekir” dedi.

Tai, WTO’daki öteki üyeleri ikna etmenin vakit alabileceğini söyledi. WTO’da böylesi bir karar için tüm üyelerin oybirliği gerekiyor.

Güney Afrika ve Hindistan’ın teklifini destekleyen 60 civarında ülke var. Bu ülkeler altı aydır başka ülkeleri ikna etmeye çalışıyor.

Avrupa Birliği ve İngiltere bu teklife itiraz ediyor. ABD de evvelki lider Donald Trump periyodunda istisna fikrine karşıydı.

Joe Biden ise başkanlık kampanyası periyodunda bu fikri desteklediğini açıklamıştı.

Dünya Sıhhat Örgütü Genel Sekreteri Tedros Adhanom Ghebreyesus bunun Covid-19’la uğraşta “çok değerli bir an” olduğunu söyledi.

ReutersBiden istisna fikrini seçim kampanyası devrinden beri destekliyor

İstisna ne manaya gelecek?

Bu fikrin destekçileri, istisna getirilmesi durumunda dünya çapında aşı üretiminin artacağını ve fakir ülkelerde daha süratli aşılama yapılacağını söylüyor.

Pek çok gelişmekte olan ülke, fikri mülkiyet haklarının aşı üretiminin önünde mahzur olduğunu savunuyor.

ABD ise daha evvel koronavirüs aşılarına istisna getirilmesi teşebbüsünü engellemişti.

ABD Ticaret Temsilcisi Tai artık bu hususta tavır değiştirdiklerini ve WTO’da bir uzlaşı için müzakere yürüteceklerini duyurdu.

Tahlil: Sıra dışı bir an

Faisal Islam, BBC İktisat Editörü

Bu hakikaten sıra dışı bir an.

Fikri mülkiyet istisnası için bir müddettir dernekler, ABD’deki kimi Demokrat Partili Kongre üyeleri ile Hindistan ve Güney Afrika üzere gelişmekte olan ülkeler kampanya yürütüyordu.

ABD daha Mart ayında, WTO’da bu teşebbüslere karşı konum alıyordu.

Ticaret Temsilcisi Katherine Tia bir müddettir büyük ilaç şirketleriyle görüşüyor ve mevzuyu geçen ayki sanal görüşmede İngiltere Ticaret Bakanı Liz Truss’a da iletmişti.

Geçen ay BBC’ye bir mülakat veren WTO başkanı Ngozi Okonjo-Iweala, ilaç şirketlerinin dünyaya gereğince aşı sunamaması durumunda bilgilerini tüm dünyaya açmalarının gerekeceğini söylemişti.

İlaç şirketleri ise sorunun patentlerde değil üretim kapasitesinde olduğunu söylüyor.

Hindistan ve Güney Afrika ise bu argümana katılmıyor.

Güney Afrika Devlet Lideri Cyril Ramaphosa mevcut kuralların bir “aşı apartheidı” olduğunu savunuyor ve istisna tanınması durumunda Güney Afrika ve kimi Latin Amerika ülkelerinde aşı üretilebileceğini söylüyor.

ABD’nin yeni konumu, WTO’daki istikrarları istisna istikametinde değiştirdi. Bundan sonra İngiltere ve Avrupa Birliği’nin tavırları daha fazla tenkit konusu olacak.

Reaksiyonlar ne oldu?

WHO Genel Sekreteri Ghebreyesus ABD’nin adımını sevinçle karşıladı.

Ama ilaç şirketleri, böylesi bir adımın gelecekte inovasyonu zorlaştıracağını söyleyerek karşı çıktı.

Milletlerarası İlaç Üreticileri Federasyonu “hayal kırıklığına uğradıklarını” söyledi.

Cenevre merkezli örgüt “İstisna önerisi, karmaşık bir probleme kolay ama yanlış bir yanıttır” dedi.

Cumhuriyet