ABD, İngiltere ve Avustralya’nın kurduğu, taraf ülkelerin isimlerinin baş harfleriyle tanımlanan AUKUS Mutabakatı yalnızca Asya-Pasifik’te değil, çabucak hemen her tartışmalı bölgede tansiyonu yükseltecek bir mana taşıyor. Zira artık, ABD’nin başlattığı bir ABD-Çin Soğuk Savaşı gerçeğiyle karşı karşıyayız. Hasebiyle bu “savaş” yalnızca Asya-Pasifikle hudutlu kalmayacak. İki ülkenin karşı karşıya geldiği her hususta buna misal ittifaklar oluşacak üzere bundan bu türlü. AUKUS bunun birinci adımı aslında.
Üç ülke muahedeyi “nükleer denizaltılarda kullanılan teknolojinin paylaşılmasını da içeren bir savunma anlaşması” olarak açıklıyor. Görünen o ki gaye mümkün olan en kısa müddette Avustralya’nın nükleer denizaltıya sahip olması. Zira mutabakata taraf olan ülkeler ortasında nükleer denizaltısı olmayan tek ülke o. Durumu oldukça garipleştiren şu: Yakın vakte kadar Çin’in en büyük ticaret ortağı olan, bu nedenle de Çin zıddı ABD stratejilerine oldukça aralıklı duran bir ülkeydi Avustralya. Hatta George W. Bush devrinde tekrar ABD, Japonya ile Hindistan’ın da iştirakiyle Çin’e karşı oluşturulmak istenen “dörtlü” içinde olmamıştı. Devrin Avustralya Başbakanı Kevin Rudd, bu oluşuma karşı durmuştu. Ancak artık ne değiştiyse Avustralya oldukça tartışmalı, Çin’in dostu olmayan kimi ülkelerce bile problemli kabul edilen AUKUS içinde yer aldı.
Sonu başından aşikâr olan şu: Avustralya önemli manada kaybeden taraf olacak. Öncelikle dizel/elektrikle çalışan eski filosunun yerine nükleer denizaltı üretimi konusunda anlaştığı Fransa ile ilgileri önemli olarak bozuldu. Avustralya’nın AUKUS’da yer alması askeri değil stratejik bir karar, çok muhakkak ki. Artık büsbütün ABD yörüngesine giriyor.
ZAYIFLAYAN ABD
ABD’nin, kalması için hiçbir münasebetinin bulunmadığı Afganistan’dan çekilmesi “siyasi açıdan” elbette mağlubiyettir. Bu muahedenin ABD’nin “zayıfladığı” bir anda gündeme getirilmesi dikkat caziptir bu nedenle. Birebir vakitte daha evvel ABD’nin sıkça lisana getirdiği üzere “Çin’ e odaklanma”nın da bir sonucu. Buradan bakınca Afganistan’dan çekilmenin mağlubiyetle ya da zaferle ilgisi olmadığı anlaşılabilir. ABD için odaklanılması gereken amaç Çin. İngiltere’nin tavrı ise her ne kadar “küresel Britanya” gayesi peşinde koşsa da bu koşuya uygun düşmeyecek bir “esnaf” tavrı aslında. Onun sıkıntısı nükleer reaktör üretiminde pazar kazanmak. Avustralya da iyi bir pazar kuşkusuz.
Reaktör teknolojisi hem çok pahalı hem de batındır. Zira reaktörler için kullanılan uranyum yüzde 95 oranında zenginleştirilmek zorunda. Değerli iş. ABD ile İngiltere birinci olarak 1958’de yürürlüğe giren dünyanın en kapsamlı nükleer paylaşım muahedesi olan Karşılıklı Savunma Muahedesi koşulları altında bu hususta işbirliği yapıyor. Her on yılda bir yenilenir bu mutabakat. En son 2014’te reaktör teknolojisi üzerinde daha fazla işbirliği adımları atıldı. Avustralyalılar reaktörleri kendileri inşa edecek olsalardı, ABD teknolojisine, uzmanlığına, ABD ile kendilerine ilişkin bir nükleer paylaşım mutabakatına muhtaçlıkları olacaktı. Bu yüzden en kolay tahlil onları satın almak olacaktır. Satın alacakları en uygun ülke de İngiltere. Ayrıyeten İngiltere’nin bu muahedeye iştiraki Çin’e yönelik ikinci provokasyonudur. Birincisi biliyorsunuz Güney Çin Denizi’ne uçak gemileri yollamasıydı.
YANSILAR VAR
Dünyanın gözünün içine baka baka bu mutabakatın Hint-Pasifik’te istikrarı özendireceğini söylemeleri nitekim anlaşılır üzere değil. Mutabakat duyurulur duyulmaz Çin’in dışında, Çin aksisi ittifakla ticari, siyasi yakınlığı olan ülkelerden de itirazlar yükseldi. Yani bırakın istikrarı özendirmeyi, mevcut “istikrarı” bile sarsan bir tesir yarattı AUKUS. Meğer başta iklim bahisleri olmak üzere Çin’le mutabakatın, işbirliği yapmanın tam vakti. Lakin bunun yerine Çin’e karşı kışkırtıcı tavırlar alınmaya devam ediyor.
Avustralya ister dışarıdan alsın ister kendisi inşa etsin kuracağı nükleer reaktörler için gerekli olan yüksek oranda zenginleştirmiş uranyumu nasıl sağlayacak? Bunu vakit gösterecek lakin bu AUKUS aslında istikrarı, nükleeri olmayan Avustralya’ya zenginleştirilmiş uranyum satma planları yaparak bozuyor.
