Getty Images

Atalarımızın 50 bin yıl evvel Afrika’dan çıkıp kuzeye hakikat Avrupa’ya göç etmesiyle meydana gelen gen mutasyonu, kimilerimizin soğuğa karşı daha sağlam olmasını sağlıyor. Tıpkı vakitte, sporda ani güç ve güç gerektiren kısımlar ile maraton üzere dayanıklılık gerektiren kollardan hangisinde avantajlı olabileceğimizi belirliyor.

Birtakım profesyonel atletler spordan sonra buz banyosu yapmayı tercih ediyor. Kışın soğukta idman yapmak bedeni canlandırsa da, kimileri için hayli zordur.

Yüzme meraklılarının bir kısmı da ısıtmalı havuzda yüzmek yerine, soğuk doğal göllerde yüzmeyi seçiyor.

Soğuk suda yüzmenin ruh sıhhatine yararlarına dair haberlere medyada sık rastlansa da, buna ait fazla data yok.

Pekala, soğuk suda yüzmek neden bu kadar tanınan ve kimi beşerler nitekim de soğuğa daha mı güçlü?

Soğuk hava performansı etkiliyor. Soğukta kaslar yavaşlıyor, kasılması daha uzun sürüyor ve böylelikle harekete geçip güç yaratma gücümüzü azaltıyor (harekete geçmeden evvel yapılacak ısınma hareketleriyle bu durum giderilebilir).

Soğuğa dayanıklılık genetiğin yanı sıra, deri altındaki yağ katmanının kalınlığına ve vücut ölçüsüne de bağlı. Birtakım teorilere nazaran, bedenimiz soğuduğunda, kas hücrelerinin güç salım oranı azalıyor.

Soğukta antrenman yapmanın kalp sıhhatine iyi geldiği, bağışıklığı güçlendirdiği ve beyaz yağ hücrelerini kahverengi yağ hücrelerine dönüştürerek zayıflamayı sağladığını gösteren datalar var. Yani, inançlı bir biçimde yapıldığında, soğukta antrenmanın faydaları olabilir.

Alfa-aktinin-3 proteini: “Hız geni”

Kaslarımızdaki liflerde alfa-aktinin-3 proteini “hız geni” olarak da isimlendiriliyor ve ani güç yaratılması ve performans sonrası kasların daha kısa müddette dinlenmesini sağlıyor.

Fakat her beş bireyden birinde bu protein bulunmuyor.

Getty Images

Bedenimizdeki tüm kaslar, yavaş seğiren kas lifleri ve süratli seğiren kas lifleri olmak üzere iki tıp liften oluşuyor. Bunların oranı ise kastan kasa ve bireyden şahsa değişiyor.

Yavaş seğirmeli kas lifleri aerobik yavaş hareketleri, bedenin ve başın dik durmasını, çenenin kapalı kalmasını sağlıyor. Yürüme ve koşma üzere idmanlarda bu kaslardan yararlanıyoruz.

Yoga yahut meditasyon sırasında tüm kasların gevşetilmesi durumunda, şuur dışı olarak ne kadar fazla kasın aktive olduğunu anlayabiliriz. Burada kelam konusu olan kaslarda olağandışı bir “gerginlik” değildir; tıpta “tonus” olarak bilinen ve bedenin olağan bir işlevi olan kas gerilmesi, yani yavaş seğiren kas lifleri sayesinde bedenin bütünlüklü halde durmasıdır.

Süratli seğirmeli kas lifleri ise oksijensiz çalışır, süratli kasılma lakin çabuk yorulma kelam mevzusudur. Kaldırma, zıplama, atlama üzere ani hareketlerde devreye girerler.

Alfa-aktinin-3 proteini yalnızca bu süratli seğirmeli kas liflerinde bulunur.

Uzmanlar, güç gerektiren kollardaki atletlerin (Amerikan futbolu, hokey oyuncusu) bedenindeki kasların yüzde 80’inin süratli seğirmeli kas liflerinden, dayanıklılık gerektiren atletlerin (maraton koşucusu) kaslarının yüzde 80’inin ise yavaş seğirmeli kaslardan oluştuğunu belirtiyor.

Birinciler daha fazla güç ve süratle hareket edip daha kısa vakitte yorulurken, ikinciler yorgunluğa karşı daha sağlamlar ve ünite vakitte daha az güç yakarak uzun periyodik güç koruyabiliyor.

Getty Images

Kas lifi cinslerini belirleyen ne?

Yüzde 80-20 kas bileşimine sahip atletler hayli şanslı. Çünkü birçok beşerde bu oran 50-50 dolayında ve bu oran doğuştan belirlenmiş halde.

Kas lifi çeşitlerini belirleyen ise hudut sistemi. Bu nedenle idman ile değişim sağlamak mümkün değil.

Bunu daha iyi anlamak için tavuk örneği verilebilir. Tavuk budunda yavaş seğirmeli kas lifleri daha ağır olduğundan ve miyoglobin proteini içerdiğinden daha koyu renklidir. Miyoglobin oksijene tutunur ve teneffüsle kaslara taşınan bir proteindir ve demir içeriğinden ötürü kahverengimsi renk verir. Bifteği kestiğinizde akan kırmızı renkli sıvı da kan değil miyoglobindir.

Tavuk göğsü ise süratli seğirmeli kas liflerinden oluştuğu için daha az miyoglobin içerir ve beyaz renklidir. Tavuğun göğüs kasları kanat çırpma üzere kısa ve ani hareketlerde devreye girer, halbuki bacak kası daha uzun vadeli kullanım halindedir.

Fakat insanlarda bu fark daha az bariz. Çünkü tüm kaslarımız bu iki lif tipinin farklı oranlarda bileşimlerinden oluşur.

Bedeni ısıtmanın yolları

Bu lifler birebir vakitte bedenin sıcak tutulmasında da değerli rol oynar. Soğukta, süratli seğirmeli kas lifleri arka arda ve süratle kasılır; soğukta titremenin nedeni budur. Bu güç yoğunluklu bir harekettir ve bedeni sıcak tutmada tesirlidir.

Bedeni ısıtmanın en tesirli yollarından biri kas kasılmasıdır. İdman sırasında yakılan kalorinin yüzde 70-80’i ısı meydana getirir.

Getty Images

Yavaş seğirmeli kas lifleri ise daha az yoğunluklu lakin daima bir işleyiş halindedir ve faal ısı oluşumu sağlar.

Dünya nüfusu genelinde yaklaşık 1,5 milyar beşerde alfa-aktinin-3 proteini hiç yoktur. Bunlarda süratli seğirmeli kas lifleri bulunsa da, kasları genel olarak yavaş seğirmeli liflerle ağırlaşmış olduğundan, güç ve süratli güç patlaması gerektiren sporlarda değil, dayanıklılık ve daha faal güç kullanımı gerektiren sporlarda başarılı olurlar.

Alfa-aktinin-3 proteiniyle ilgili gende meydana gelen mutasyon nedeniyle, 50 bin yıl evvel Afrika’dan Avrupa’ya göç eden atalarımızda bu protein kayba uğradı.

Tahminen de bu mutasyon sayesinde, Avrupa’ya göçen beşerler beden ısılarını, fazla güç harcayan titreme yoluyla değil de yavaş seğirmeli kas liflerinin daha az yoğunluklu ve daima işleyişi yoluyla aktif ısı yaratarak korudukları için, soğuk iklime daha sağlam hale geldi.

Sıcak iklimde yaşayan insanlarda bu genotipe daha az rastlanıyor. Kenya ve Nijerya’da yüzde 1, Etiyopya’da yüzde 11, Asyalılarda yüzde 25 civarında.

Alfa-aktinin-3 proteinine sahip olmayan beşerler beden ısısı ve güç müdafaada daha faal oldukları üzere soğuk iklime de daha sağlamlar.

Beyaz yağ, kahverengi yağ

Soğuğa dayanıklılık bakımından öteki değerli genetik etken de bedendeki yağ oranıdır.

Bedenimizde iki cins kas lifi olduğu üzere, iki çeşit yağ bulunuyor: beyaz yağ ve kahverengi yağ.

Kahverengi yağ, tıpkı yavaş seğirmeli kas lifleri üzere, titremeye gerek kalmadan bedeni ısıtıyor. Soğuğa maruz kaldığımızda kahverengi yağ devreye girdiğinden kilo kaybına yol açabiliyor. Ohio Eyalet Üniversitesi’nden Kristin Stanford, bunun obezite tedavisinde kullanılması için araştırmaların yürütülmesi gerektiğini söylüyor.

İdman halinde, tahminen de bedenin ısınması için farklı sistemler devreye girdiğinden, bu sistem devre dışı kalıyor; fakat araştırmacılar kesin sonuçlara varmak için erken olduğunu belirtiyor.

Pitsburgh Üniversitesi’nden Courtenay Dunn-Lewis’e nazaran, soğuk hava kahverengi yağ yakımını engellese ve spor performansını olumsuz etkilese bile, spor öncesinde iyi ısınma hareketleri yoluyla beden kendisini ısıtabilir. Yani soğuk hava idman yapmama nedeni olmamalı.

Lewis, “Aslında soğuk mevsim en iyi maraton periyodudur. Çünkü soğuk sayesinde antrenman sırasında oluşan ısının daha iyi dağılımı sağlanır. Soğuk olmasa, bedenin kaynaklarını kas performansından kısıp ısı dağılımına ağırlaştırması gerekirdi” diyor.

Lakin iyi atletlerin tümü soğukta iyi performans sergilemeyebiliyor. Kimilerinde, soğuk hava kaynaklı astım ortaya çıkabiliyor ve bu kış olimpiyatları atletlerinin yüzde 35’ini etkiliyor. Soğuk havada su buharı havada donmuş olduğundan daha az nem içeriyor ve kuru hava akciğerlerde enflamasyona yol açıp bronşların tıkanmasına neden oluyor.

Özcesi, kimi insanların soğuğa daha güçlü olmasının gerisinde genetik nedenler yatıyor.

Cumhuriyet