DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSK-AR) raporuna nazaran, dolaylı-dolaysız vergiler ve başka kesintiler nedeniyle çalışanın eline, brüt minimum fiyatın yalnızca yüzde 66,6’sı net harcanabilir fiyat olarak geçiyor.
İŞÇİ YILIN 122 GÜNÜ VERGİ VE KESİNTİLER İÇİN ÇALIŞIYOR
Brüt taban fiyat üzerinden;
412,02 TL SGK emekçi primi,
29,43 TL işsizlik sigortası primi
22,34 TL damga vergisi kesiliyor. Örneğin minimum fiyatlı bir emekçi, yılda 268,08 TL damga vergisi ödüyor. 220,7 TL minimum geçim indirimi (AGİ) düşüldüğünde emekçiden yapılan gelir vergisi kesintisi 154,5 TL oluyor. Brüt minimum fiyattan yapılan direkt kesinti toplamı 618,3 TL. Böylelikle AGİ dâhil, çalışanın eline geçen net harcanabilir fiyat bin 960,3 TL’ye düşüyor.
Birgün’de yer alan haberin ayrıntıları şöyle: Bu direkt kesintilerden sonra sıra dolaylı vergilere geliyor. Personelin eline geçen ölçüden en az 364,37 TL dolaylı vergi (tüketim vergileri, KDV, ÖTV vb.) kesiliyor. Böylelikle direkt ve dolaylı vergiler ile prim kesintilerinin toplamı 982,67 TL’ye ulaşıyor. Bu fiyatın brüt taban fiyata oranı yüzde 33,4. Bu durumda taban fiyatlı bir personel, yılın 365 gününün 122 günü vergi ve kesintiler için çalışmış oluyor.
İŞVERENLER TABAN FİYATI 3 BİN 458 TL OLARAK KABUL EDİYOR
Bu yıl minimum fiyatın toplam maliyeti 3 bin 458 TL. Hasebiyle işverenler taban fiyatı 3 bin 458 TL olarak kabul ediyor ve sendikalarla yürüttükleri pazarlıklarda bu meblağı temel alıyor. Minimum fiyatın toplam maliyeti temel alındığında kesinti toplamı bin 497,7 TL’ye çıkıyor. Tüm dolaylı-dolaysız vergi ve öteki kesintilerin minimum fiyat maliyetine oranı yüzde 43,3 oluyor. Bu durumda taban fiyatlı bir emekçi, yılın 365 gününün 158 günü vergi ve öteki kesintiler için çalışıyor.
VERGİ VE KESİNTİLER OLMAZSA, TABAN ÜCRETLİNİN ELİNE NE KADAR PARA GEÇER?
Rapora nazaran taban fiyatın brüt değil, net ödenmesi durumunda, şu anki taban fiyat düzeyinde bile personelin eline geçecek fiyat 2 bin 943 TL. Yani minimum fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulması ve işverene verildiği üzere taban ücretliye de SGK prim takviyesi verilmesi durumunda, şu anda 618 TL artış sağlanması mümkün. Yeni minimum fiyat artışı da net olarak hesaplanırsa, personelin eline geçecek fiyatın bir geçim fiyatı olması sağlanabilir. Üstelik bu yolla minimum fiyatın toplam maliyeti daha az artmış olur.
HÜKÜMET VERGİYİ ARTIRDI
Ülkenin en büyük üç personel konfederasyonu (Türk-İş, DİSK, Hak-İş), taban fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulmasını istiyor. Üstelik bu yıllardır lisana getirilen bir talep. Hükümet ise bu talebi karşılıksız bırakmakla kalmıyor, birinci vergi dilimi tarifesini düşük tutarak minimum ücretliden ve düşük gelirli emekçilerden alınan vergi ölçüsünü artırıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında birinci vergi dilimi tarifesi taban fiyatın 15 katıydı. AKP iktidarında vergi dilimi tarifeleri, minimum fiyat ve ulusal gelir artışından daha az artırıldı. Böylelikle 2020 yılında birinci vergi dilimi, minimum fiyatın 7,5 katına geriledi. Böylelikle emekçiler daha fazla vergi ödemek zorunda kaldı.
TABAN FİYAT ASLINDA 2 BİN 324 LİRA DEĞİL
Minimum Geçim İndirimi’nin (AGİ) bu ay sonunda belirlenecek minimum fiyat fiyatına dâhil edilmemesi, çalışanların ve sendikaların en önemli talepleri ortasında. Zira AGİ aslında minimum fiyatın bir modülü değil. Geçmişteki vergi iadesi uygulaması 2008 yılında kaldırıldığında getirilen bir uygulama bu. Geçmişte vergi iadesi minimum fiyatın bir modülü değildi; hasebiyle bugün de AGİ’nin taban fiyat fiyatına dahil edilmemesi, ek olarak ödenmesi gerekiyor. AGİ’nin dâhil edilmesi nedeniyle net minimum fiyat olduğundan yüksek gösteriliyor. Örneğin bu yıl aslında net minimum fiyat 2 bin 324 TL değil, 2 bin 104 TL. İşveren tarafından emekçiye ödenen net minimum fiyat meblağı bu. AGİ ise işveren tarafından ödenmiyor ve fiyat değil, devlet tarafından sağlanan bir dayanak.
TABAN FİYAT TESPİT USULÜ MİLLETLERARASI NORMLARA TERS
DİSK-AR’ın raporunda, Türkiye’deki taban fiyat tespit prosedürünün memleketler arası normlara karşıt olduğuna dikkat çekiliyor. Memleketler arası normlara nazaran emekçinin yalnızca kendisinin değil, ailesinin de (hanehalkının) taban fiyat tespitinde hesaba katılması gerekiyor. Buna rağmen Türkiye’de çalışanın ailesi yok sayılıyor.
Üstelik minimum fiyatı belirleyen kurul demokratik değil. Türkiye’de minimum fiyat, üç taraflı bir sistem olan Taban Fiyat Tespit Komitesi tarafından belirleniyor. Komitede beş hükümet, beş işveren ve beş emekçi temsilcisi yer alıyor. Emekçi ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst emekçi ve patron örgütleri tarafından (işçi temsilcilerini Türk-İş ve patron temsilcileri ise TİSK) saptanıyor. Kurulda DİSK, Hak-İş ve öbür konfederasyonlar yer alamıyor. Böylelikle emekçilerin değerli bir kısmının komitede temsili engelleniyor.
Komite kararları kesin nitelikli, bu kararlara itiraz edilemiyor. Personellerin taleplerini kabul ettirebilmek için greve gitmek üzere hakları bulunmuyor.
KOMİTE CUMHURBAŞKANINA BAĞLANDI
Raporda dikkat çekilen bir öteki nokta ise şu: Taban fiyat Tespit Komisyonu’nun yapısı günümüze kadar daima iş kanunlarıyla saptandı. Lakin 2018’de sessiz sedasız bir biçimde değerli bir değişiklik yapıldı. Taban Fiyat Tespit Kurulu 10 Temmuz 2018’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile İş Kanunu’ndan çıkarılarak Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içine alındı. Böylelikle kurul direkt Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmış oldu.
Bu karar neden alındı, bilinmiyor. Rastgele bir münasebet açıklanmadı. Bu mevzuda personel ve işveren tarafının görüşü de alınmadı. Böylelikle cumhurbaşkanının tek başına kurulun yapısını değiştirmesine imkan tanınmış oldu.
Cumhuriyet
