– Döviz kurunda geçen hafta önemli artış yaşandı, nasıl yorumluyorsunuz?

Uzun vakittir Merkez Bankası (TCMB) kurdaki stabiliteyi devam ettirmek için farklı yollar deniyordu. Yabancı yatırımcı tarafında azalan kredibilite ve bayram tatili sonrası yurtdışı TL piyasasında yaşanan sıkışıklık sonucu swap faizlerinin ani tırmanışının akabinde, paramız süratle bedel kaybetti. Döviz cephesinde yaşanan artışın istikrara gelmesi çok kıymetli. Önümüzdeki süreçte tedavi için TCMB tarafından açıklanan amaçlı likidite imkânlarının kademeli olarak azaltılması tahminen bir noktada tekrar döviz kurunu baskılayacak. Hakikaten TCMB’nin ortalama fonlama faizinde yükseliş gözlemliyoruz. Kur artışının devam etmesi durumunda bilhassa enflasyondaki yükselişe paralel ek zorluklar yaşama ihtimalimiz kuvvetli. Bu nedenle TL tarafında yaşanan kredibilitenin yabancı yatırımcı tarafından tekrar olumluya dönmesini de sağlamak kıymet taşıyor.

ÜRETİM MALİYETİ PROBLEMLI

– Kurdaki artış iş dünyasını ve gerçek dalı nasıl etkileyecek?

İş dünyası toparlanma sürecinde yeni eser ve hizmetlere odaklanacak kıymetli yatırım kararlarını daha hamasetli almaya başlamıştı. Kurda yaşanan ani dalgalanmanın bu yatırım kararlarında temkinli bir ruh halini devreye aldığını gözlemliyoruz. Döviz kurunun tüketici fiyatlarına, ithal aramalı ve en son ithalat malları üzerinden geçişi kelam konusu. Bilhassa doğalgaz ve petrol fiyatlarındaki artış üretim maliyetlerini artırıyor. Bu cins döviz artış baskısı, yüksek enflasyonun olduğu periyotlarda pek çok kararın, maalesef “bekle-gör” evresine bırakılmasına neden oluyor. Yaşanan artış, gelirleri TL ve yükümlülükleri döviz olan gerçek bölümde ziyadesiyle hissedilecektir. Finansmana erişim derdi ve finansal tablolarında kötüleşme kelam konusu olabilir. Üretim maliyetlerindeki artışın da firmalara ek bir yük oluşturması mümkün görünüyor. İhracat gelirlerimizi de olumsuz etkileyebilir.

IKTISAT KEPENK KAPATTI

– Covid-19 için bir hasar tespit çalışması yaptığınızda, iş dünyasında ortaya çıkan tabloyu özetler misiniz?

Pandemi hasebiyle global iktisadın adeta kepenk kapatması, ülkemizde de tesirini hissettiğimiz bir süreci başlattı. Üyesi olduğumuz TÜRKONFED çatısı altında yürüttüğümüz çalışmalarımızda Covid-19’dan en fazla mikro ve küçük ölçekli işletmelerimizin etkilendiğini gösteriyor. Yüzde 69 ile mikro ve küçük ölçekli işletmelerimiz krizden en fazla etkilenen yapılarımız oldu. Büyük firmalarda bu oran yüzde 31’lerde kaldı. Bölümler bazında faaliyetini durduranların oranı konaklama ve yiyecek kesiminde yüzde 72, eğitim hizmetlerinde yüzde 50, inşaatta ise yüzde 27. Dış ticaret yapmayan şirketlerin yüzde 31’i faaliyetini durdururken, dış ticaret yapanlarda bu oran yüzde 14 oldu.

– Değerli bir borç yüküyle Covid-19 krizine yakalanan işletmelerde, neler bekliyorsunuz yeni iflaslar gelir mi?

Salgın devam ettiği sürece pek çok dal ve KOBİ’lerimiz bu durumdan olumsuz etkilenecektir. Bu da iflas, konkordato, birleşme ve satın alma haberlerini daha sık duymamıza yol açabilir. Açıklanan paket ve kararların operasyonel zahmetler taşıması, bölümlerimiz ile yaptığımız istişare ve araştırmalarımızın sonuçları da mevcut ekonomik önlemlerin kâfi kalmayacağına, bu önlemlerin kapsamının ve kaynak ölçüsünün artırılması gerektiğine işaret ediyor. Araştırmalarımızda firmaların yüzde 61’inin kısa çalışma ödeneğine başvurduğunu, kalan yüzde 39’unun ise çoğunlukla gereksinimlerini karşılamadığı yahut firmaları yeterlilik şartlarını karşılamadığı için başvurmadıklarını söyledi. Cirosu azalan firmaların da yarısının bu takviyeden yararlanabildiğini görüyoruz. Bu süreçte finans dalının kredi kanallarını açması da bölümlerimiz ve işletmelerimizin likidite badiresini bir nebze olsun rahatlatacaktır; zira şu anda bir likidite kapanı içerisindeyiz. Kredi talebinin artmasının kıymetli bir nedeni, vadesi geçmiş alacakların ödenmemesi üzerine kasvete düşen KOBİ’lerin daha fazla kredi kullanmaya muhtaçlık duyması.

İKİNCİ SALGINA HAZIR DEĞİLİZ

– Üyelerinizin şu anda en fazla endişelendikleri noktalar neler?

Yaptığımız saha araştırmaları ve Anadolu iş dünyasıyla görüşmelerimizde de bir ikinci dalga korkusunu gözlemliyoruz. İşletmelerimizin bilhassa ikinci dalgaya hazır olmadığını söyleyebilirim. Nakit gereksinimi ve tedarik zinciri güvenliği ortasında değerli bir temas kelam konusu. Ege’deki firmalarımızın yüzde 27’si İstanbul’daki işletmelerimizin de yüzde 19’i tedarik zincirinde külfet yaşadığını söylüyor. Önümüzdeki periyotta tedarik zincirinde yaşanabilecek muhtemel aksaklıklar, büyük ölçüde finansman ve ödeme meselelerinden kaynaklanacak üzere görünüyor. Alacaklarını tahsil edemeyen firmalar, ödemelerini vaktinde yapamayacak ve bu bir döngü halinde potansiyel olarak çok sayıda KOBİ’yi etkileyebilir. Merkezi hükümet ve mahallî idareler, STK’ler, iş dünyası ve çeşitli disiplinlerden insanların meselelere birlikte tahlil bulması gerekiyor.

YÜZDE 38’İ EMEKÇI ÇIKARDI

– Türkiye için şu anda en acil çözülmesi gereken sorun hangisi?

Üretim şemsiyesi elimizdeki istihdamı ve işgücüne iştiraki artıracak tek teminatımız. Bilhassa her 4 gençten birinin işsiz olduğu bir noktada, istihdamı artırmanın yolu üretim iktisadından geçiyor. Mevsimsellikten arındırılmış datalara nazaran, birden fazla hizmet kesiminde olmak üzere yaklaşık 1 milyonluk bir istihdam kaybımız kelam konusu. Doğu vilayetlerimizdeki işletmelerin yüzde 38’i de çalışan sayılarının azaldığını belirtiyor. Bu oran İstanbul’da yüzde 14. Ekonomik sakinlik sonucu yaşanacak istihdam kaybına ülkemizin tahammülü yok. İstihdamı korumak, hatta verimlilik temelli bir kalkınma kıssası için artıracak siyasetleri hayata geçirmeliyiz. Uzlaşmayı ve istişareyi önceliklendiren bir politik söyleme gereksinimimiz var. İnsan hayatının kelam konusu olduğu böylesi inanılmaz devirlerde kutuplaşan ve ayrışan siyasi telaffuzlar yerine konuşmanın, uzlaşmanın ve sorunun değil tahlilin bir kesimi olarak ortak akılda buluşmanın kıymetli olduğunu düşünüyoruz.

TEK ÇIKIŞ YOLU ÜRETİM

– Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?

Üretim iktisadı tek çıkış yolumuz. Yüksek katma bedel yaratacak bir üretim iktisadı toplumsal refaha giden yolun anahtarı. Krizden çıkışı belirleyecek olan sıhhat alanında yaşanacak gelişmeler. Şu etapta gerek yaptığımız çalışmalar gerekse de global araştırmalar 2021’in ikinci çeyreğine uzanacak bir devri gösteriyor. Yeni tüketim alışkanlıkları ve iş yapma modelleri ile bu periyoda hazırlanan, adaptasyon yeteneğini geliştiren bölümler öne çıkacaktır. Düzlüğe çıkmak için salgının seyrine nazaran birkaç yıl daha beklememiz gerekebilir.

– 2020 büyüme, enflasyon ve işsizlik öngörünüz nedir?

Iktisada dair öngörü yapmanın oldukça sıkıntı olduğu bir devirdeyiz. Sıhhat meselesinin ne vakit çözüleceği, en azından aşı ve ilaç çalışmaları ile ilgili somut çalışmalar ortaya konmadan, iktisat tarafında yalnızca temenniler seviyesinde kalırız. Tünelin ucunda sıhhat açısından bir ışık var lakin o tünelin uzunluğunu, ekonomik olarak alacağımız harika önlemler belirleyecek. Büyümede en azından YEP’te öngörülen amaçların ötelendiği görülüyor. Maalesef şu durumda gerek Avro Bölgesi ve dünyanın geri kalanıyla ilgili gerek iç tüketim noktasında önümüzü görmemizi sağlayacak bir netlik yok. İkinci bir dalga gelmediği takdirde, daralmanın sert olmayacağı ihtimalini kuvvetlendiriyor, 2021’de ise müspet bir ivme kazanacağımızı umuyoruz.

GÜÇLÜ BAYAN, GÜÇLÜ TÜRKİYE

– Türkiye’de, bayana yönelik şiddet de had safhaya geldi, İstanbul Mukavelesi konusunda ne diyeceksiniz?

Şiddeti bir insan hakkı ihlali olarak tanımlayan İstanbul Mukavelesi, bayanın yaşama ve güvenlik hakkını koruyarak toplumsal refaha da katkı sağlıyor. Şiddete karşı ortak akıl ile hareket ederek bütüncül siyasetlerin oluşturulmasını hedefleyen Mukavele, “6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun” ile eşit derecede değerli ve vazgeçilmez olduğunu düşünüyoruz. Gelişmiş bir iktisat ve gelişmiş bir demokrasiye giden yol, bayanın güçlendirilmesinden geçmektedir. Güçlü bayan, güçlü toplum ve güçlü iktisat; güçlü demokrasi ve güçlü Türkiye demektir.

Cumhuriyet