Jack Fincher “Mank”in senaryosunu yazdığında oğlu David Fincher şimdi birinci uzun metrajlı sineması “Alien3”ü çekmemişti. Yani bu sinemanın öyküsü bir epey eskilere uzanıyor. İşin bir diğer enteresan yanı da aslında baba Fincher’ın Herman Mankiewicz’den haberdar olmasına sebep olan kişinin oğul Fincher oluşu. Dahası bu senaryonun yazılmasına da yeniden David Fincher önayak olmuş (“Babam 60-61 yaşında bir senaryo yazmayı düşündüğünü söyledi bana ve ‘ne yazsam sence?’ diye sordu. ben de ona Herman Mankiewicz hakkında yazsana dedim”). Aklımdaki soru şu haliyle: Sanki yıllar yıllar sonra birileri de çıkıp “Mank”in senaryosunu aslında kim yazdı, hangi fikir kimden çıktı üzere sıkıntıları masaya yatırır mı? Olur mu olur.
ESKİ TARTIŞMA YİNE ALEVLENİRKEN…
“Mank”in ortaya attığı (daha doğrusu yine alevlendirdiği) tartışma da sinema tarihinin en çok tartışılan problemlerinden biri elbette: “Citizen Kane”in senaryosunu kim yazdı? Bu problemle ilgili en kapsamlı yazılardan birini 1971 yılında New Yorker için kaleme aldığı bir makaleyle sinema eleştirmeni Pauline Kael yazdı. Birçoklarına nazaran sinema tenkidinin en uzman ismi olan Kael 50.000 sözlük “Raising Kane” (Kane’i Yetiştirmek) başlıklı makalesinde “Citizen Kane”in senaryosunda aslan hissesinin Herman Mankiewicz’e ilişkin olduğunu ileri sürüyordu. Ona karşı cevap ise Orson Welles’in en yakınındaki isimlerden biri olan direktör Peter Bogdanovich’den geldi. Bogdanovich Ekim 1972’de Esquire mecmuasında yayınlanan “The Kane Mutiny” (Kane İsyanı) başlıklı neredeyse eşit uzunluktaki makalesiyle Kael’in tezlerini çürütme eforuna girdi ve “Citizen Kane”in senaryosunun büyük ölçüde Welles’e ilişkin olduğu tezini geliştirdi. (Meraklısı her iki makaleyi de internette bulabilir) Robert L. Carringer’ın 1978 tarihli “The Making of Citizen Kane” başlıklı kitabında ise Kael, Bogdanovich ve Houseman üzere isimlerin görüşleri de derlenerek varılan sonuç son analizde Orson Welles’in ağır bastığını ortaya koyuyor ve bir formda sorun kapanıyordu. Lakin Fincher hem bahsin tam olarak kapanmadığını gösterdi hem de aslında bu bitmeyen tartışmayı da aşan bir sinema çekerek Hollywood, siyaset, medya üzere sorunları tüm girift münasebetleriyle birlikte tartışmaya açtı.
Amanda Seyfried sinemada W.R. Hearst’ün sevgilisi Marion Davies’i canlandırıyor.
David Fincher’ın 11. sinema sineması “Mank” birebir vakitte direktörün birinci siyah beyaz sineması. “Mank”in siyah beyazlığı elbette biraz da ele aldığı devrin sinemasında hakim estetik anlayışın (ya da en azından bugünden bakınca tercih ettiğimiz estetik diyelim) siyah beyaz oluşundan. Alışılmış ki “Citizen Kane”in siyah beyaz olduğunu da unutmayalım. Yalnızca renk seçimi değil üstelik; Fincher sinemanın çabucak her evresinde 1930’lu yılların Hollywood’unu yaratmaya soyunmuş ve bunu da büyük ölçüde kotarmış. Hatta birtakım sahnelerde kullandığı ‘sigara yanıkları’ bile gözden kaçmayacaktır dikkatli izleyici için (Fincher bu ‘yanık izlerini’ “Fight Club”da da kullanmıştı hatırlayacaksınız). Ayrıyeten sinemanın vakitte ileri geri atlamalarla ilerleyen kurgusu da yeniden “Citizen Kane”i getiriyor akla doğal olarak. Fakat tüm bunlar bir yana, -ki Fincher’ın sineması çekerken asıl ön plana çıkardığı şeye de geliyoruz bence- “Mank” ile “Citizen Kane” ortasındaki en sağlam temas aslında tam da içinden geçmekte olduğumuz tuhaf vakitlerde muhakkak ediyor kendini. Buna biraz yakından bakalım isterseniz.
William Randolph Hearst rolünde İngiliz oyuncu Charles Dance (en sağda) var.
HEARST’TEN MURDOCH’A: TARİHİN DÜŞÜRDÜĞÜ KAFİYE
Feminist sinema teorisyeni Laura Mulvey’nin 1991 tarihli “Citizen Kane” kitabının 2011 tarihli yeni baskısı için kaleme aldığı önsöz kısmında bahsettiği bir şey var. Mulvey, “1991’de “Yurttaş Kane”in ‘dönemi’ ve Welles’in siyasal telaşları uzak görünüyordu. 2011’de ise toplumun son vakitlerde Rupert Murdoch ve imparatorluğu üzerinde odaklanması nedeniyle sinemanın yeniliği arttı” diyor ve Mark Twain’in ünlü kelamını hatırlatıyor: “Tarih kendini yinelemez, kafiye düşürür.” Mulvey’nin son derece haklı bir biçimde dikkat çektiği şey aslında başta ABD olmak üzere tüm dünyada medya aracılığıyla bir kadro odakların siyasete ve toplumsal yaşama direkt müdahale edişinden öteki bir şey değil. 1930’lu yıllarda William Randolph Hearst’ün yaptığı ile şimdilerde örneğin R. Murdoch’ın ve benzerlerinin yaptığı şey ortasında tek değerli fark muhtemelen şimdikilerin çok daha arsızca bunu yapıyor oluşu. 1940’da Orson Welles “Citizen Kane”i hangi saiklerle çektiyse David Fincher’ın da “Mank”i emsal saiklerle çektiğini düşünmemek için pek bir sebep yok. Sinemada vali adayı Upton Sinclair’in kampanyasına yönelik palavra haberler üreten Louis B. Mayer’in Hearst ile olan kirli komplosu ve bunun ardından yaşanan trajik olay (bunu sineması izleyince anlayacaksınız, söylemek lüzumsuz) “Mank”in en vurucu kısımlarından biri ve Fincher genel manada Hollywood’a olan sevgisini sinema boyunca göstermekten kaçınmadığı üzere bu kısımda de madalyonun öteki yüzünü göstermekten çekinmiyor. Yani bir manada “Citizen Kane”in senaryosu üzerinden ilerlerken bir yandan da asıl senaryoların perde gerisinde palavra haberler için yazıldığı gerçeğini hatırlatmaktan geri kalmıyor. Sinema son olarak Hollywood ve siyaset ilgisi üzerine elbette ancak bunu yaparken Fincher’ın (hem baba hem oğul, bu etapta hangi sahne hangisinin bilemiyoruz) belirli bir oranda mizahı da kattığı harmanda birbirinden hoş sahneler izleyoruz arka arda. Ben kendi adıma bir küme muharririn MGM yöneticilerinden David O. Selznick’in karşısında doğaçlama olarak bir sinema sinopsisi uydurduğu sahneye bayıldım örneğin. Mankiewicz kardeşlerin (Herman’ın ileride ondan daha ünlü olacak direktör kardeşi Joseph L. Mankiewicz de var filmide) MGM’in koridorlarında Louis B. Mayer ile yürüdüğü sahne de yeniden favorilerimden, keza Hearst’ün kalesindeki şömine başı sohbetin yer aldığı sahne de… Bu ortada sinemanın Erik Messerschmidt imzalı manzaraları harika, onu da bilhassa vurgulamakta fayda var.
David Fincher ve Gary Oldman sette.
Gary Oldman’ın en iyi performanslarından birini sergilediği Herman Mankiewicz rolü muhtemelen oyuncuya bir Oscar adaylığı getirecektir diye düşünüyorum. Churchill kompozisyonundan sonra bu kadar yakın ikinci bir Oscar gelir mi bilemem (örnekleri var elbette) ancak sinemada Amanda Seyfried (Hearst’ün metresi aktris Marion Davies rolünde) ve Charles Dance de (W.R. Hearst) fevkalade performanslar sergiliyor, onlara da adaylık beklemek yanlış olmaz güya. Tom Burke’nin canlandırdığı Orson Welles ise bence sinemanın sürprizlerinden biri. David Fincher babasının yazdığı birinci taslakta Orson Welles’in bir epey makus gösterildiğini söylüyor bir söyleşisinde. İnsan sineması izledikten sonra bu iyi haliyse berbatı nasıldı diye düşünmeden edemiyor doğrusu. “Mank”te Welles’e haksızlık edilip edilmediği bir tartışma konusu; lakin Tom Burke’ün birinci sınıf bir kompozisyon çizdiği tartışılmaz. Bu ortada Orson Welles’in sinemada birinci göründüğü sahneye de (flu bir silüet halinde kameraya yaklaştığı plan) bayıldım doğrusu; tam da efsanelere yakışır bir girişti.
Orson Welles’i Tom Burke canlandırıyor.
“Mank” tahminen sinema tarihinde “Citizen Kane” derece değerli bir tesir yaratmayacak, bu türlü de bir iddası yok aslında. Lakin 21. yüzyılda demokratik bir nizamda yaşadığımızı sanan bizler için kolay kolay gözardı edemeyeceğimiz saptamaları olan bir sinema. David Fincher’ın (En Âlâ Direktör Oscar’ına çok yakın duruyor bana sorarsanız) “Zodiac” ve “Se/en” üzere unutulmaz sinemaları ayarında bir işe imza attığı (belki daha da üstünde) “Mank” bir an evvel bitse de gitse dediğimizi yılın da en iyilerinden elbet.
SİNEMANIN NOTU: 9/10
Cumhuriyet
