Küçük ölçekli aile balıkçılığının temelini bayan balıkçılar oluşturuyor. Resmi kayıtlara nazaran Türkiye’de sadece 400 bayan balıkçı var. Lakin yapılan saha çalışmaları, sayılarının binleri bulduğunu gösteriyor.
Bayan balıkçılar çoklukla tekne sahibi olmadığı için su eserleri kooperatiflerine üye ya da ortak olamıyor, kayıtlarda görünmüyorlar. Bu nedenle problemlerini ve taleplerini lisana getiremiyor, karar sistemlerinde yer alamıyorlar.
Onlar da sabahın erken saatlerinde ‘Vira Bismillah’ diyor, erkeklerin yaptığı tüm işlerin üstesinden geliyorlar. Lakin Daldaki yerleşik toplumsal cinsiyet rollerinden, yani balıkçılığın erkek mesleği olarak algılanmasından mustaripler.
20 yılı aşkın müddettir balıkçılık yapan Hülya Onaran ve balıkçılığı bırakarak idarede bayan sesi olmayı tercih eden Zeytinburnu Su Eserleri Kooperatifi Üyesi Sevinç Konkuş, Türkiye’de Bayan balıkçı olmayı ve bayan balıkçıların sıkıntılarını anlattı.
“DENİZDE BÜSBÜTÜN YALNIZDIM DİYEBİLİRİM”
Eşi ile birlikte 20 yılı aşkın bir müddettir Balıkçılık yapan 51 yaşındaki Hülya Onaran, “Profesyonel olarak bir 10 sene falan oldu lakin eşim ile birlikte 20 yıldan fazladır bu iş yapıyorum. Severek, büyük özveriyle, şevkle yapıyorum. Bir 10 sene öncesine kadar kadın balıkçı hiç yoktu denebilir. Denizde büsbütün yalnızdım. 1, 2, 3 derken sayımız çoğaldı. Her çıktığımda artık hemcinslerimi görüyorum. Bu da çok hoşuma gidiyor. Daha çok olsun, profesyonel olmasa bile, amatör olarak yapsınlar” dedi.
HER SABAH ‘VİRA BİSMİLLAH’ DİYOR
Bu mesleğe nasıl başladığı sorusuna ise gülerek, “esprili bir olay” diyen Onaran, kıssasını şu sözlerle anlattı:
“Eşim daima çıkardı balığa. Ekip yaptırıyordu, oltalarını falan. Olağan dışarıda yaptırdığı için değerliye geliyordu. Astarı yüzünü geçiyordu diyebilirim. Bana dedi ki, ‘Sen meskende iş yapıyorsun, onu yapana kadar benim oltalarımı bağla, en azından dışarıya para vermeyeyim.’ Yapar mıyım, yapamaz mıyım, becerebilir miyim derken, baktım ben bu işi beceriyorum. O vakit eşime dedim ki, ‘Sen bunu dışarıda parayla yaptırıyorsun, bana da bu paranın yarısını ver o vakit. O da , ‘Sen de dışarıdan balığı parasıyla almıyor musun? Sen de o vakit balığın parasını ver’ dedi.
Bu türlü konuşurken esprili bir formda, bir olta kadrosuyla başladım balığa çıkmaya. Sabah 5’te kalkarız, kadrolarımızı hazırlarız, üstümüzü başımızı değiştiririz, teknemizi hazırlarız. Sonra marşa basar, vira bismillah deriz. Ezan okunmadan oltamızı denizi veririz. Saat 9-9 buçuk üzere aslında bitiyor. Sonra limana geliriz, kahvaltımızı yaparız, dinlenirsek dinleniriz. Sonra tekrar yeme çıkarız ve akşam balığına hazırlanırız.”
“ÇOK ZORLANDIM LAKİN KENDİMİ KABUL ETTİRDİM”
Kendisini denizde zorlayan rastgele bir durum olmadığını aktaran Onaran, en başta bir bayan olarak erkek hükümran bu kesimde kabul edilmediğini lisana getirerek, şunları kaydetti:
“Belki ben denizi çok sevdiğim için zorluklarını görmek istemiyorum. Zira denizi, balık tutmayı çok seviyorum. Erkeklerin yaptığı işleri yapmak, benim hoşuma gidiyor. O vakit kendimi çok farklı hissediyorum ve diyorum ki, ‘Benim yapamayacağım hiçbir şey yok.’ erkekler yapabiliyorsa, ben neden yapamayayım ki bunu? Benim neyim eksik?
Birinci vakitler çok fazla kabul etmediler. Bayanın denizde ne işi var dediler. Ben neden yapamayayım? Bunu neden cinsiyet olarak ayırıyorlar ki? Bayan da, erkek de bunu yapabilir. Daima, üzerine basa basa sohbetlerine katıldım, ortalarına katıldım, toplantılarına girdim. Eşim de bu hususta çok fazla takviye oldu. Çok zorlandım lakin ben kendimi kabul ettirdim. Şu an “Sen bizden birisin’ diyorlar. Bir erkek ya da bayan olarak değil, beni ben olarak görüyorlar.”
“KADIN SESİ BU DALA OLDUKÇA TESİR EDİYOR”
Eşiyle birlikte yıllarca balıkçılık yaptıktan sonra, Zeytinburnu Su Eserleri Kooperatifi’ne üye olarak, idarede bayan sesi olan 57 yaşındaki Sevinç Konkuş ise, şu halde konuştu:
“Evlendiğim tarihten beri eşimle birlikte hafta sonları boğazda olta balıkçılığına çıkardım. Faal balıkçılık yapıyorduk o vakit. 90 yılında körfez krizinin ekonomik çöküntüsü ile Akçakoca’ya taşındık. Balıkçı teknesi aldık. Akçakoca Melenağzı’nda balıkçılık yapmaya başladık. Midye avcılığı, palamut, kalkan avcılığı yapıyorduk. Bu maceramız bir 6 sene kadar sürdü. 6 yılın sonunda İstanbul’a döndük ve yeniden İstanbul’da olta balıkçılığı yaptık. Eşim ve oğlum faal dalgıçtır. Ben de dalgıcım. Biraz daha denizlerin altında olmayı, üstündeysem de kooperatifte, idarede olmayı tercih ettim. Yararlı da olduğumu düşünüyorum. En azından bir bayan sesi, bayan bakışı bu kesime epey tesir ediyor diye düşünüyorum.
Evvelden etkin balıkçıydım, artık değilim. Daha çok idarede 4. Kişi olarak misyon aldım. Ve bayanların daima var olduğu bu meslekte yapısal misyonda yer almayı tercih ettim. Yollarımız Bayan Balıkçılar Derneği ile kesişti. İstekli olarak dernekle çalışıyorum. Bayan balıkçıların erkek hükümran bu meslekte yapısal meseleleri var. Zira kooperatiflere üye olan bayanların sayısı, İstanbul üzere bir yerde bile çok az. Bayanlar kooperatife üye olmayınca kaygılarını anlatamıyor, örgütlenemiyorlar. Meğer teknelerinde yüzde bir paya bile sahip olsalar, kooperatiflerine üye olacaklar. Karar sistemlerinde yer alacaklar. Bayan kendini tabir edecek, farkındalığı olacak. Açıkçası ben bunu çok önemsiyorum. Kayıtlı olarak 400 bayan balıkçı var. Lakin alana indiğimizde sayılarının bini aştığı tespit edildi.”
“90’LI YILLARDA BAYANIN TEKNEYE ÇIKMASINI UĞURSUZLUK SAYARLARDI”
Faal balıkçılık yaptığı yıllara nazaran, idarede yer aldığı bu periyot ortasında önemli farklar olduğunu vurgulayan Konkuş, “Çok büyük gelişme yaşandı. Sahiden evvelden, 90’lı yıllarda beni tekneye çıkartmazlardı. Ben Batı Karadeniz ‘de yaşadım. Bayanın tekneye çıkmasını uğursuzluk sayıyorlardı. Şafakla eşim giderken biniyordum tekneye ya da beni öbür bir yerden alırdı. Biz bu biçimde iş görüyorduk. Lakin artık çok büyük gelişme sağlandı. Yer yer bayanları hatta gençleri denizlerde görüyoruz” dedi.
Öte yandan Konkuş, üyesi olduğu Bayan Balıkçılar Derneği’nin yürüttüğü ve UNDP SGP (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Küçük Hibeler Programı) tarafından finanse edilen ‘Mavi Gezegen Mavi İşler Projesi’ni de şöyle anlattı:
“Şu anda yürürlükte olan ‘Mavi Gezegen Mavi İşler’ projemiz var. Bunun kapsamında da mesken iktisadına katkı sağlaması için mevsimindeki balıkları konserve yapıyoruz. Bir yıldır bunun üzerinde uğraşıyoruz. 7 bölge üzerine tasarladık bu projeyi. Mevsiminde bol olan, hatta bazen atıl olan yöresel balıkları, konut iktisadına katkı sağlamak maksadıyla konservelemeye uğraşıyoruz.”
Cumhuriyet
