30 Ekim 2020 tarihinde meydana gelen İzmir sarsıntısı sonucu yaralar sarılmaya devam ediyor. Etraf Sehircilik Bakanlıgı ve İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ağır çalışması ile evsiz kalan vatandaşlarımıza kalacak ikamet temin edilmesi, taşınma yardımı yapılması, hasarlı binaların tespiti, ağır derecede hasar gören binaların yıkılması, ağır hasarlı ve yıkılan bina sahiplerine kredi yahut konut tahsisi, güçlendirme kredisi temin edilmesi, kentsel dönüşüm sürecinin hızlandırılması, devlet eliyle dönüşüme girecek alanların tespiti ve inşai faaliyetlerin hızlandırılması, depremzedelerin imar haklarının (mevcut kat ve inşaat alanı başta olmak üzere) korunmasına yönelik ile belediyelere yetki verilmesi üzere bir çok düzenleme ve uygulama yapılmaya devam ediyor.
İzmir halkının yardımlaşma konusundaki hassaslığı ve suratı de bu devirde hafızalara kazınmıştır. Hem İzmir içinde hem İzmir dışından ve birçok ülkeden gönderilen yardımlar depremzedeler ulaştırılmıştır. Pandemi sebebiyle sonlu da olsa komşumuza ve gereksinim sahiplerine yardım etmenin kıymetini bir sefer daha hatırlamış olduk..
Yaklaşık 6 ay sonra artık sorulan soru ise depremzedelere kâfi takviyenin sağlanıp sağlanmadığı ve sarsıntı sonrasında hızlanan kentsel dönüşüm sürecinde ne derece kolaylık sağlandığıdır??
Depremzedeler ve kentsel dönüşü konusundaki çalışmalarım ve müşahedelerim sırasında bilhassa şu mevzularda zahmetler olduğunu ve tahlil beklediğini gördük..
YAPILAN YARDIMLARIN DÜŞÜK OLMASI, HAK SAHİPLİĞİNİN ZORLAŞTIRILMASI
Sarsıntı sonrasında 7269 sayılı Kanun kapsamında depremzedelere kiracı yahut malik olmasına nazaran değişen oranda ortalama 2.500-TL- 13.000-TL ortasında değişen nakdi yardım yapılmıştır. Orta ve üstünde hasar gören bina sahiplerine eşya almaları için can güvenliği riski sebebiyle çok az tanındığı , birden fazla mesken içindeki eşyalarla birlikte terkedilmiştir. Bina sahipleri hem taşınma hem yeni eşya almak zorunda kalmış yüklü maliyete katlanmıştır. Hasar görmeyen binaların ağır talep üzerinde kira artışı yaşaması da başka bir mağduriyet kaynağıdır.
Taşınma maliyeti (nakliye, emlakçı, depozito, yeni eşya alımı, abonelik açtırma vs) düşünüldüğünde sağlanan yardımın düşük kaldığı tartışma konusu olmuştur. Bilhassa emekli, dar gelirli, öğrenci üzere kısımlar bakımından büyük mağduriyet yaşandığı ortadadır.
Karşılaşılan yüklü masraflara karşılık , sağlanan yardımların düşük kalması, talep eden herkese verilmemesi, bir sefere mahsus olması , düzenlilik taşımaması, pandeminin de tesiriyle kurumlara başvurulan depremzedelerin bilgi alma ve yetkili ile görüşme noktasında zorluk yaşaması, hakkını takip etmek konusunda zorluk yaşadığı için pes etmesi, kurumlara olan itimadın sarsılmasına ve sarsıntı ile ziyan gören bölümün iyice karamsarlık ve ümitsizliğe kapılmasına sebep olmuştur.
Mevzuattaki maniler de işin uğraşıdır. 7269 sayılı Kanun gereği konutu yıkılan depremzedelere kredi takviyesi verilmesi için DASK YAPMA ZORUNLULĞU, TIPKI İLÇEDE BİREBİR CİNSTE (KONUT YAHUT İŞYERİ) İKİNCİ KONUTU OLMAMASI , Yıkık olduğu yahut ağır, orta ve az derecede hasar gördüğü belirlenen binalardan mülkiyeti hükmî bireylere ilişkin olanlara yardım yapılmamaSI üzere koşullar getirilmesi mülkiyet hakkı ve toplumsal devlet unsuru ile bağdaşmamaktadır. Sarsıntıda hiçbir kusuru olmayan vatandaşın iki meskeni olduğu yahut hükmî kişi olduğu gerekesiyle , başkalarının faydalandığı haktan yoksun edilmesi hakka, hukuka ve vicdana karşıttır, Mevzuatta bu noktada düzenleme yapılması ve hak sağlanması zorlaştırılmamalı bilakis kolaylaştırılmalıdır.
KALDI Kİ BİREBİR KANUNUN 13. UNSURU İLE DEPREMZEDELERE İKAMET GAYELİ MESKEN KİRALANMASI , HATTA SATIN ALINMASI İMKANI GETİRİLMİŞKEN, HALA KONTEYNIRDA BARINIYOR OLMALARI TOPLUMSAL VE HUKUK DEVLETİ UNSURU İLE BAĞDAŞMAMAKTADIR. PANDEMİ, KIŞ VE UĞRANAN SEL FELAKETİ DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE 6 AYDIR BU BİREYLERE HALA SICAK VE YAŞANILABİLİR BİR YUVA SAĞLANAMAMASI DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR. DEVLET BİR NEFES SIHHAT ÜZERE OLDUĞUNU BU TÜRLÜ VAKİTLERDE GÖSTERMELİDİR.
Kelamın özü, mağduriyetlerin hafifletilmesi için ağır hasarlı ve yıkılan binadaki hak sahipleri bakımından , yardım fiyatının arttırımı , mühletinin uzatılması, dönemsel kolaylıklar tanınması (evlerinde sıhhat ve toplumsal hizmet dayanağı, sürdürülebilir maddi takviye; abonelik bağlatma ve faturalarda indirim, öğrenciler için burs, kayıt fiyatından muafiyet yahut indirim, emlak vergisi muafiyeti gibi) yararlı olacaktır.
DASK ÖDEMELERİNİN DÜŞÜK OLMASI VE HASAR RAPORLARININ DİKKATE ALINMAMASI
Konutları sarsıntıda orta hasar ve ağır hasar gören yahut yıkılan mesken sahipleri DASK tan faydalanma ve yasal tenzilat yapılarak tazminat talep hakkına sahiptir. İzmir genelindeki en büyük şikayetlerden biri yıllarca yapılan ödemelere karşın ÇOK DÜŞÜK DASK ÖDEMESİ YAPILMASIDIR. DASK ile beklenen teminat elde edilememiştir, kuruma ve işleyişine olan itimat sarsılmıştır.
ÖTEKİ BAHİS HASAR DURUMUNUN İTİRAZ ÜZERİNE ARTMASI (örneğin orta hasarlı binanın itiraz üzerine ağır hasarlı olduğunun tespiti) HALİNDE ÖDENMESİ GEREKEN MEBLAĞIN ARTTIRILMAMASI, SİGORTA ŞİRKETLERİ TARAFINDAN HASAR TESPİTİ KONUSUNDA TEK YETKİLİ KURUM OLAN ETRAF ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞINCA VERİLEN RAPORA PRESTİJ EDİLMEMESİDİR.
Bu noktada sigorta şirketlerine yapılan müracaatların yanıtsız kaldığı, tekrar eksper incelemesi yaptırılmadığı, itirazların reddedildiği genel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
DEVLETİN MECBURÎ KILDIĞI ÖDEMEYİ, DEVLETİN VERDİĞİ RAPORA PRESTİJ ETMEYEREK ÖDEMEKTEN İMTİNA EDEN ŞİRKETLERE KARŞI DEVLETİN YAPTIRIM GÜCÜ OLMALI VEVATANDAŞIN MAĞDURİYETİ GİDERİLMELİDİR.
Ayrıyeten birçok depremzede DASK sigortalarının yenilenmediğini, zelzele sonrası talepte bulunduklarında ziyanlarının karşılanmadığını lisana getirmektedir. Bu noktada bilhassa banka kredisiyle alınmış taşınmazların hasar görmesi halinde, SİGORTAYI YENİLEME NOKTASINDA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN BANKA yahut SİGORTA ŞİRTKETİNE İLİŞKİN OLDUĞUNU, tazminatların ödenmesi gerektiğini, yasal haklarını almak için depremzedelerin talepte bulunması gerektiğini hatırlamak isterim.
HASAR TESPİTLERİNİN SAĞLIKLI YAPILIP YAPILMADIGI KONUSU
Zelzele sonrası yapılan hasar tespit çalışmalarında birinci etapta yapılan hasar tespitlerine kimi konut sahibi hasarın düşük olduğu kimi ise hasarın daha yüksel olduğu gerekçesiyle itiraz etmiştir. İtiraz bir keze mahsus olup itiraz sonucu verilen karar nihaidir. Mutlaklaşan hasar tespitin yanılgılı olduğu düşünülüyor ise, idari süreç niteliğindeki son hasar tespit evrakının iptali için yönetim mahkemesine dava açılabilir; öncesinde sulh hukuk mahkemesinden binanın hasar durumu ve sarsıntı sebebiyle gördüğü zararın tespiti için kanıt tespiti de talep edilebilir. Alınacak mahkeme kararı DASK dahil kurumlar için bağlayıcıdır.
Bu noktada birden fazla depremzede itiraz üzerine, az hasarlı binaların ağır hasarlıya dönmesi yada ağır hasarlı binaların az hasarlıya dönmesi biçiminde teknik açıdan açıklaması güç gözüken bir durumla karşılaşmıştır. Hasar durumunun değişmesi maddi ve manevi zorluklar yaratmıştır. Bilhassa konutlar bakımından , orta ve ağır hasar durumuna prestij ederek , can güvenliği kaygısıyla konutunu tahliye eden ve eşyasını alması için mühlet tanınmadığı için yeni eşya almak zorunda kalan vatandaşlar , yeni konut arayışı, eşya alımı, taşınma masrafı üzere çok önemli masrafa girmişlerdir. O denli ki birçok depremzedeye can güvenliği riski sebebiyle yalnızca 15 dakika verilmiş ve fakat bir kaç kesim şahsî eşyasını alarak konutunu terketmiştir.
İtiraz üzerine hasar durumunun azalması (örneğin ağır hasardan az hasara dönmesi) halinde eski konutuna girmesi yasal olarak mümkün hale gelmiş olsa da yeni bir meskene yerleştiği için ek masraf ve süreç yaşama zorluğu ile karşı karşıya kalmıştır.
Hatta bir kısım depremzededen AFAD ödediği yardımı, hasar durumunun azalması sebebiyle iade istemiş; lakin birinci hasar durumuna prestij ederek mesken değiştirdikleri ve ödenen yardımdan kat ve kat fazla masrafa girdikleri kuruma izah edilince bu talepten vazgeçilmiştir.
Kelamın özü mümkün bir sarsıntı hazırlığı olarak bezer durumların yaşanmaması için yaşanan tecrübeleri de dikkate alarak HASAR DURUMU TESPİTİNDEKİ EKSİKLİKLERİN GİDERİLMESİ, UZMAN İŞÇİ ALIMI VE EĞİTİMLERİN ARTTIRILMASI ÜZERE TEKLİFLERİMİZ bulunmaktadır.
Ayrıyeten hasar durumunun (özellikle az hasar ve ağır hasarlı binalar bakımından) artçı sarsıntılarla arttığı ve artma riski olduğu da dikkate alınmalıdır.
GÜÇLENDİRME SÜRECİNİN YAYGINLAŞTIRILMASI
7269 sayılı kanun mucibince sarsıntı sonrası orta hasarlı olduğu katılaşan binaların 1 yıl içinde güçlendirilmesi gerekmektedir; aksi halde tekrar kullanılması olanaksız olup yıkılması gündeme gelecektir.
Bu nedenle orta hasarlı binaların güçlendirilmesi (yıkılıp tekrar yapılması yerine daha kısa vadeli ve az maliyetli olduğu da dikkate alınarak) değerli bir gereksinim olarak karşımıza çıkmaktadır. Güçlendirme için kat maliklerinin 4/5 çoğunlukla karar alması, güçlendirme projesinin hazırlanması, binanın tahliye edilmesi, belediyeden güçlendirme ruhsatı alınması ve m2 bazında değişen , en az 70-80 bin TL meblağında güçlendirme maliyetinin karşılanması gerekmektedir.
Devletin orta hasarlı binalar için (yasal kaideleri sağlayan)depremzedeler e sağladığı 30.000-TL kredi mevcuttur. 6306 sayılı Yasa kapsamında da mutabakatlı bankaların 100.000-TL e kadar riskli bina güçlendirme kredisi sağladığı görülmektedir.
Orta hasarlı binaların artçı yahut muhtemel daha büyük bir sarsıntıda yıkılma riski olduğundan güçlendirme değerlidir. Depremzedelere bilhassa daha düşük faizli uzun geri ödeme vadeli ve gereksinim sahibinin özel durmuna (emekli, ileri yaşlı, engelli, dar gelirli vs) nazaran farklı kurallarda KREDİ SAĞLANMASI, GÜÇLENDİRME YAPANLARA DA KİRA YARDIMI YAPILMASI, GÜÇLENDİRME RUHSATINDA KOLAYLIK SAĞLANMASI üzere kıymetler yararlı olacaktır.
HASAR TESPİTİ AİLE RİSKLİ YAPI TAHLİLİ FARKLIDIR
Halk ortasında binanın hasar görmesi ile riskli yapı olmasının birebir olduğu yahut hasar gören binaların direkt kentsel dönüşüme gireceği üzere yanlış bir inanç vardır. Öncelikle binanın hasar görmesi sonucu, az orta yada ağır hasar alması farklı binanın riskli yapı olup olmadığı farklı kavramladır. Hasar durumu sarsıntı sebebiyle oluşan ziyana ait olup Etraf ve Şehircilik Bakanlığı eliyle tespit yapılmaktadır; hasar tespit itiraz ve ilan süreci farklıdır; hasarlı bina sahiplerine maddi yardım yapılmakta yasal kaideler sağlandığı takdirde kredi sağlanmakta yahut konut tahsis edilmektedir.
Riskli yapı tahlili (tespiti) ise binanın zelzele olmasına gerek olmaksızın, rastgele bir kar maliki tarafından müracaat ile tespiti mümkün olan, BİNANIN ZELZELE YÖNETMELİĞİNE UYGUN İNŞA EDİLİP EDİLMEDİĞİNİ GEREÇ VE İNŞAAT KALİTESİ AÇISINDAN TESPİT EDEN, lisanlı ve özel kuruluşlarca yapılan bir formüldür.
Kısaca hasar durumu sarsıntı sonrası, risk durumu sarsıntı öncesi tespiti gerekli bir konudur. Mevzuat gereği yıkılan yahut metruk durumda olan binaların riskli yapı olarak tespit edilememesi de bu yüzdendir, bina ayakta ve taşıyıcı sitem ziyan göremeden risk durumunun denetim edilmesi hedeflenmektedır. ZELZELE SONRASI MERAK EDİLEN MEVZULARDAN BİRİ HAKKINDA BU SURETLE BİLGİ VERMEK YARARLI OLACAKTIR. Zelzelede yıkılmamış fakat hasar görmüş binalarda “karot testi” olarak bilinen binadan beton numunesi alınması suretiyle test yapılması (binaya ziyan verme riski sebebiyle )zorunlu olmayıp Etraf Şehircilik Bakanlığınca yayınlanan genelge gereği bınaların dış müşahede yahut sıyırma denen yol ile de riskli yapı tespitine imkan tanınmıştır.
ÖZET OLARAK BİNANIN HASAR GÖREMESİ TEK BAŞINA KENTSEL DÖNÜŞÜME GİRMESİ İÇİN KÂFİ OLMAYIP RİSKLİ YAPI TESPİTİ GEREKMEKTEDİR. BU NEDENLE BAYRAKLI BÖLGESİNDE BELİRLENEN 7 ADET PROJE ALANINDA DEVLET ELİYLE YÜRÜTÜLEN DÖNÜŞÜM PROJESİ KAPSAMINDA YER ALMAYAN KAT MALİKLERİNİN KESİNLİKLE RİSKLİ YAPI TAHLİLİ YAPTIRMASI GEREKLİDİR.
BURADA OLUMLU AYRIMCILIK YAPILARAK, DEPREMZEDE KAT MALİKLERİNİ BEKLEYEN RİSKLİ YAPI TAHLİLİNİN ( EN AZINDAN ORTA HASARLI VE ÜZERİNDE HASAR GÖREN BİNALAR İÇİN) DEVLET TARAFINDAN YAPTIRILMASI YADA MASRAFIN KARŞILANMASI EN AZINDAN ÖNEMLİ ORANDA İNDİRİM UYGULANMASI GEREKTİĞİ KANISINDAYIZ.
KENTSEL DÖNÜŞÜM KREDİSİNİN DEPREMZEDELER İÇİN AVANTAJLI HALE GETİRİLMESİ
Kentsel dönüşüm sürecine girildiğinde , yeni yapılacak binanın ilgili belediyeden alınan imar hakkına nazaran yeni inşaat alanı, mevcut kat hakkı vs konular tespit edilecektir. Yeni bina için kat artışı sağlanamıyorsa , mütteahite inşaat karşılığında kat yahut arsa hissesi devranı imkanı olmadığından ya metrekare küçültülerek oluşturulacak kat yahut dairelerin dönemi gündeme gelecektir yada binanın eser kontratı ile maliyeti karşılanarak mütteahite kat yahut arsa hissesi evresi yapılmaksızın yenilenmesi kelam konusu olacaktır.
İkinci seçenekte kat malikleri BİNAYI KENDİN YAP modelini seçmiş olacak ve nakit dayanağa muhtaçlık duyacaktır. Burada önerilen eser kontratı mühletince binanın ilerleme düzeyine nazaran (temel, su basman, 1. Kat, 2. Kat vs) kademe evre ödeme yapılmasıdır. Ödeme konusunda kat maliklerine nakit takviyesi olarak devlet 6306 sayılı yasanın sağladığı kentsel dönüşüm kredisi imkanı sağlamaktadır. Etraf ve Sehircilik Bakanlığı ile protokol imzalayan özel yahut devlet bankalarınca sağlanan kredi , konutlarda 10 , işyerlerinde 7 yıl müddetli, (her ikisinde 2 yıl geri ödemesiz) ve 0.4 civarında faiz indirimi sağlayan bir kredi seçeneğidir, yani faiz indirimi devlet tarafından karşılanmaktadır.
Lakin kredinin aktüel faiz oranları üzerinden verilmesi sebebiyle geri ödemeler yüksek fiyattadır, zelzele sebebiyle maddi zorluk yaşayan depremzedelere müspet ayrımcılık sağlanması gerektiği kanaatindeyiz. Toplumsal devlet unsuru gereği , binasını müteahhitle anlaşarak tercihen yenileyen kat maliklerinin tersine sarsıntı felaketine maruz kalmış vatandaşlara daha uzun periyodik, düşük faizli kredi sağlanması imkanlıdır. Burada muhtaçlık sahiplerine nazaran (memur, emekli, engelli, öğrenci, dar gelirli vs) farklı seçenekler sunulması ve depremzedelere kolaylık tanınması en büyük gereksinimdir.
TIPKI HALDE DEVLETİN KREDİ KULLANMAYAN HAK SAHİPLERİNE TANIDIĞI KİRA YARDIMI (YA KREDİ YA KİRA YARDIMI SAĞLANMAKTADIR) DEPREMZEDELER BAKIMINDAN MÜHLET VE SAYI OLARAK ARTTIRILMALIDIR. HATTA DEVLETİN SARSINTININ AKABİNDE KİRA YARDIMINI ORTA HASAR VE ÜZERİ HER KİRACI VE MESKEN SAHİBİNE YAPMAMIŞ OLMASI DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR.
•DEPREM GÜVENLİĞİ VE TEDBİRLERİ KONUSUNDA BİLİNÇLENDİRME
Öncelikle yıkılmak üzere olan başta Bayraklı üzere semtlerdeki ağır hasarlı binaların yıkımının hızlandırılması acil bir gereksinimdir. Valilik 600 civarında yıkılmak üzere olan bina olduğunu belirtmektedir. Bunlardan kentsel dönüşüm sürecine alınanlar ve ruhsat bekleyenler hariç tutulursa, hasar durumu mutlaklaşan ve yıkımı onaylanan binalar için vakit kaybedilmemelidir. Etrafındaki hayat alanı sebebiyle bu binalar önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Beşere, araçlara ve etrafa vereceği ziyanlardan hem bina sahipleri hem yıkımı gerçekleştirmeyen kamu kurumları sorumlu olacaktır.
Zelzelenin kaçınılmaz olması, sarsıntıya karşı hazırlıksız olduğumuzun bir defa daha ortaya çıkması; sarsıntı gerçeğini kabullenmemiz ve korkup kaçmak yerine bilinçlenmemiz gerektiğini göstermiştir. Bu nedenle okullardan başlayarak çocuklarımız , gençlerimiz, eğitimcilerimiz sarsıntı gerçeğini ve hazırlıklarını içselleştirmeli ve bilgilenmelidir. Halkı korkutmak yerine bilgilendirmek, sarsıntı anında yapılacaklar, risk tespiti, güçlendirme ve yenileme hakkında tertipli, denetlenen ve sürdürülebilen eğitimler vermek, üniversiteler, hastaneler, adliyeler, EMNİYET, JANDARMA başta olmak üzere kamu kurumu işçisi ve devamında özel kurum ve kurluşlara bu eğitimleri sağlamak büyük FARK YARATACAKTIR.
“Deprem değil binadan korkun” sloganını aklımızda tutarak, her bireyin kendi özelinde tedbir alması ve bilinçlenmesi uzun vadede toplumu da daha şuurlu hale getirecektir
Sarsıntıya hazırlıklı ve inançlı günler dileğiyle…
Cumhuriyet
