Getty Images
Eski ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton, Beyaz Saray’da vazife yaptığı periyoda ait anılarını kaleme aldı. Bolton kitabında, ABD Yöneticisi Donald Trump’ın yine seçilebilmek için Çin ve Ukrayna ile yaptığı görüşmeleri de yazdı.
Salı günü yayımlanacak olan kitabı edinen ABD basını, birkaç gündür Bolton’ın kitabında mekan alan Trump’la ilgili argümanlara konum veriyor.
‘Çiftçilerden oy alabilmek için Çin’e daha ziyade ABD tarım eseri satmaya çalıştı‘
Wall Street Journal gazetesine nazaran, Trump 2019 yazında, yani Çin ve ABD arasındaki ticaret savaşları ve tansiyon sürerken, Çin Devlet Lideri Şi Jinping’den, 2020’de tekrar seçilmesi için kendisine yardımcı olmasını istedi.
John Bolton’ın kitabından direkt alınan bir kısım, Çarşamba günü Wall Street Journal’da yayımlandı.
Bolton 1 Aralık 2018’de Buenos Aires’teki G20 doruğunda de Şi ve Trump’ın bir araya geldiğini hatırlatıyor ve şu tabirleri kullanıyor:
“Şi, Trump’la 6 yıl daha çalışmak istediğini söyledi. Trump da kişilerin, ‘başkanlık için getirilen 2 devir kısıtlamasının Trump için kalkması gerektiğini söylediğini’ anlattı. Şi de ABD’de çok çokça seçim olduğunu, Trump’tan diğeriyle çalışmak istemediğini söyledi, bu sırada Trump onaylar halde başını sallıyordu.”
Şi’nin bu konuşmanın akabinde ticaret ittifakı konusuna geçtiğini ve Çin’in taleplerini sıraladığını belirten Bolton, “Bu noktada Trump’ın, Şi’nin sıraladığı her şeye evet diyeceğinden korktum” tabirlerini kullanıyor:
“Trump Çin’in konumuna çok yaklaştı. Karşılığında, Çin’in ABD’den aldığı tarım eserlerinin artırılmasını isteyerek bunun çiftçilikle geçinen eyaletlerde oyunun artmasına ekte bulunacağını söyledi. Şayet bu hususta ittifak sağlanırsa tüm ABD vergileri indirilecekti. Bu, nefes kesici bir andı.”
AFPTrump ve Şi, Haziran 2019’da Osaka’da bir araya geldiTicaret ittifakıyla ilgili görüşmeler sürerken, 18 Haziran 2019’da Trump ve Şi bir telefon görüşmesi yaptı. Trump burada Şi’ye kendisini çok özlediğini ve yaptığı en tanınan işin Çin’le ticaret mutabakatı imzalamak olduğunu, bunun kendisi için siyasi manada büyük bir artı olduğunu söyledi.
“Ardından Trump şaşırtıcı bir halde mevzuyu gelecek ABD başkanlık seçimlerine çevirdi. Çin’in ekonomik kapasitesini kast ederek Şi’den yine kazanmasını garantilemek için kendisine yardımcı olmasını istedi. Lider, seçimin sonucunda çiftçilerin ve Çin’in satın alacağı soya fasulyesiyle buğdayın değerini lisana getirdi.”
Bolton, bu sözlere yan verdiği kitabında “Trump’ın sözlerini kelime söz yazmak isterdim lakin hükümetin yayın öncesi gözden geçirme süreci sonrası farklı bir karar alındı” diyor.
Görüşmenin akabinde Şi, Trump’ın kabul ettiği yeni vergiler koymama kaidesi karşılığında görüşmelere tekrar başlamayı kabul etti. Trump da cevap olarak “Sen 300 yıllık Çin önderlerinin en büyüğüsün!” dedi. Birkaç dakika sonra daha da ileri giderek “Çin tarihinin en büyük liderisin” dedi.
G20 doruğundan yaklaşık bir ay evvel, Çin ve ABD arasındaki ticaret ittifaklarında problemler yaşanmış, süreç uzamıştı.
Şi ve Trump’ın görüşmesine katılan ABD Ticaret Temsilcisi Robert Lighthizer, Senato’daki bir soru-cevapta Bolton’un kitabı sorulduğunda bu türlü bir konuşmanın hiç olmadığını savundu ve savları reddetti.
Kitapta, Lighthizer’ın hem bu görüşmede hem de Aralık 2018’de iki başkan arasında geçen bir görüşmede, “Trump’ın Şi’yi ikna etmek için ticaret itilafında çok ziyade taviz vermesinden, Şi’nin istediği her şeyi vermesinden korktuğu” haberi de var.
Kitabın basımını engellemek için duruşmaya başvuran Trump idaresi, Bolton’ın anılarının zımnî malumatlar içerdiğini ve ulusal güvenliğe tehdit oluşturabileceğini savunuyor.
Bolton ve avukatı ise kitabın Beyaz Saray tarafından basım öncesi incelendiğini, bu sebeple duruşmaya gidilemeyeceğini söylüyor.
Kitapta Çin’le ilgili kısımların başkanlık yarışı öncesi gündeme getirilmesi kıymetli. Zira Trump, rakibi Demokrat aday Joe Biden’ı “Çin’e karşı çok yumuşak davranmakla” eleştiriyor.
Biden, Çarşamba günü yaptığı açıklamada “Eğer bu tabirler doğruysa, Donald Trump Amerikan çıkarlarını himaye ve kıymetlerimizi savunma kutsal hizmetlerini ihlâl etmiş demektir” dedi.
If John Bolton's accounts are true, it’s not only morally repugnant, it’s a violation of Donald Trump’s sacred duty to the American people to protect America’s interests and defend our values.
— Joe Biden (@JoeBiden) June 17, 2020
Bolton, Çin Devlet Lideri’yle yaptığı konuşmadan yola çıkarak Trump’ın yalnızca ticaret konusunda değil, ulusal güvenlik konusunda da zatî politik çıkarlarıyla Amerikan ulusunun çıkarlarını birbirine karıştırdığını söylüyor:
“Beyaz Saray’daki vazifem boyunca Trump’ın tekrar seçilme hesapları yapmadan aldığı değerli bir kararı hatırlamakta çok zorlanıyorum.”
Farklı bir anekdotta da Bolton, Trump’ın, Şi Jinping’i kızdırmamak için Çin’deki insan hakları ihlâllerini incelemekten kaçındığını; ısrarlar arttığında ise “Bizim de insan hakları meselelerimiz var” dediğini yazıyor.
İkili arasında Haziran 2019’daki görüşmeden birkaç gün evvel, 12 Haziran’da Hong Kong’daki protestolar için de “Bu büyük bir hikaye ancak ben karışmak istemiyorum” dediğini söylüyor.
1989’da Pekin’deki Tiananmen Meydanı’nda Çin idaresine karşı ayaklanmanın sert bir formda bastırılmasının 30. yıldönümünde de Trump’a bir açıklama yapması gerektiği söylendi. Bolton’a nazaran Trump, “Buna kim kıymet verir ki? Ben bir itilaf yapmaya çalışıyorum. Hiçbir şey istemiyorum” cevabını verdi.
Getty ImagesKitaba nazaran Trump, Uygur Türklerine yapılan ağırlıklara karşılık olarak ABD’nin Çin’e neden yaptırım pratiği gerektiğini de sorguladı.
Velev Japonya’daki ikili görüşmenin yalnızca çevirmenlerin katıldığı kısmında, ABD tarafının çevirmenine nazaran Trump Şi’ye, “Kampları inşa etmeye devam etmesini” söyledi zira bu, “kesinlikle yapılması gereken hakikat şeydi.”
Alıntının ahir Bolton, Trump’ın Çin’le yapmayı istediği ticaret mutabakatının gerçekleşmeyeceğini gördüğünü ve U dönüşü yaparak Çin’e karşı lisanını sertleştirdiğini yazıyor. Fakat bunun Çin’le ilgili bir sonuç doğurmadığını belirtiyor:
“Her şeyden değerlisi, Trump’ın şu an Çin önündeki konumu seçim gününden sonra devam edecek mi? Trump idaresi felsefeye, büyük bir stratejiye ya da siyasete dayanmıyor; Trump’a dayanıyor.”
‘Ukrayna’ya yardım etmekle ilgilenmiyorum‘
Kitapta, 2020 başında Trump’ın hizmetten alınma soruşturmasın geçirmesine yol açan Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenskiy’le yaptığı konuşmalara da değiniliyor.
Soruşturma açılmasına yol açan argümanlara nazaran Trump, Ukrayna’ya yapılan askeri yardımı bekletmiş; askeri yardımın gönderilmesi karşılığında Zelenskiy’den Joe Biden’ın devlette yaptığı işleri incelemesini istemişti.
Getty ImagesTrump’ın Zelenskiy ile telefon görüşmesi, Temsilciler Meclisi’nde soruşturmadan geçmiştiNew York Times gazetesine nazaran Bolton, Trump’ın, Ukrayna’ya verilecek 391 milyon dolarlık askeri yardımı kendi çıkarları doğrultusunda engelleyerek, “ABD’li vergi mükelleflerinin parasını kendi siyasi çıkarları için kullandığını” yazdı.
Gazeteye nazaran Bolton kitabında, Trump’ın Beyaz Saray yetkililerine Ukrayna’ya yapılacak askeri yardımı durdurmalarını emrettiğini de öne sürdü. Trump’ın, Mayıs 2019’daki bir Beyaz Saray içtimasında “Ukrayna beni yıkmaya çalıştı, onlara yardım etmekle ilgilenmiyorum” dediğini sav etti.
ABD’de 2016’daki Başkanlık Seçimleri’ne Rusya’nın Demokrat aday Hillary Clinton’a destek olmak için müdahale ettiği savlarını araştıran birtakım Cumhuriyetçiler, Demokratik Ulusal Komite’nin bilgisayarlarına giren servis sunucusunun Ukrayna kökenli olduğunu argüman etmişti. Gelgelelim bu teorinin altı doldurulmadı.
Bolton, istifa kararı almasına yol açan sürecin de Ukrayna sorunuyla başladığını belirtiyor.
Kitaba nazaran Trump, Rusya’nın Clinton’a destek vermek üzere 2016 seçimlerine karıştığına dair dokümanlar ve Joe Biden’ın memleketteki ticari faaliyetlerine dair kanıtlar ABD’ye ulaştırılana kadar, askeri destek paketinin Ukrayna’ya gönderilmemesini istedi.
AFPZelenskiy ve Trump, Eylül 2019’da New York’ta bir araya gelmiştiCumhuriyetçi senatörler, vazifeden alma soruşturması sırasında sessiz kalan Bolton’ın bu haberleri “kitabı için saklamasını” eleştirerek, “Başkan hatalıysa neden devranında konuşmadı?” sorusunu yöneltti.
Kaşıkçı’nın öldürülmesi konusunda Suudi Arabistan’ı neden savundu?
John Bolton’a nazaran Trump, yalnızca tekrar seçilmek için kendi politik çıkarlarını ön plana koymakla kalmıyor; ailesinin çıkarlarını da ulusal çıkarların önünde tutuyor.
2018’de Donald Trump’ın kızı Ivanka Trump’ın hükümet işlerini yürütmek için kendi şahsi e-posta adresini kullandığı ortaya çıkmış ve bu durum ABD’de bir skandala yol açmıştı.
Trump, birebir devirde, Suudi Arabistan’ın muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’yı İstanbul’daki Suudi Arabistan Konsolosluğu’nda öldürdüğüne dair ABD istihbarat raporlarını hiçe sayan bir açıklama yaparak Suudi Arabistan’ı savunmuştu.
Bolton’a nazaran bu açıklama da “dikkatleri kızının yarattığı skandaldan gayrı cihete çekmek için” yapılmıştı. Trump, açıklama sonrası “Bu açıklama, dikkatleri Ivanka’dan diğer konuma çekecektir” demişti.
Trump’ın damadı ve birebir devranda başdanışmanı olan Jared Kushner’ın dış siyasetteki yükü için de Bolton, “Yapmaması gerektiği halde memleketler arası müzakerelere müdahil oluyor” tabirlerini kullanıyor:
“Bu görüşe birtakım memleket başkanları de katılıyor. Örneğin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu. Netanyahu’nun, Ortadoğu Barış Planı’nda sorumluluğu Kushner’ın alması konusunda kuşkuları vardı ve (Eski ABD Dışişleri Bakanı) Kissinger’ın başarısız olduğu bir ortamda Kushner’ın nasıl başarılı olabileceğini düşündüğünü merak ediyordu.”
Getty Images‘Venezuela aslında ABD’nin bir kesimi‘
Ağustos 2018’de Beyaz Saray’daki bir içtimada Trump’ın Venezuela’yı “ABD’nin bir kesimi olarak gördüğünü” söyleyen Bolton, bu sebeple memlekete er gönderip işgal etmeyi talep ettiğine kitabında taraf veriyor.
Bu önerisi kabul görmeyince yaptırım kararı alınıyor.
529 sahifelik kitabın bir kopyasına ulaşan Washington Post gazetesine nazaran, Mayıs 2019’da Rusya Devlet Yöneticisi Vladimir Putin, Venezuelalı muhalif başkan Juan Guaido’yu, Trump’ın 2016’daki seçimde rakibi olan Hillary Clinton’a benzetti. Bolton bunu “Putin, Sovyet stili propoganda yaparak Trump’ı kandırmayı başardı” diyerek anlatıyor ve Trump, bu tarihten sonra Venezuela’ya ek yaptırım kararı alırken daha yumuşak davranıyor.
Bolton, Trump’ın Putin’le inişli çıkışlı bağlantısına ve ABD Yöneticisi’nin neden Putin’e büyük bir sempati duyduğuna dair detaylara girmiyor. Lakin 2016’daki ABD Başkanlık seçimlerine Rusların müdahil olduğuna dair istihbarat raporlarını hiçe sayarak Temmuz 2018’deki Helsinki tepesinde Putin’i desteklediğini hatırlatıyor:
“Beyaz Saray’a döndükten sonra Kelly beni uyardı. ‘Buradan çıkmayı ne kadar istediğimi iddia edemezsin. Hiç bu türlü bir yönetici gördün mü?’ dedi.”
‘Finlandiya Rusya’nın bir modülü mı?‘
Kitaba nazaran Trump’ın coğrafya ve memleketler arası ilgiler konusundak “bilgisizliği” Venezuela’yla sonlu kalmıyor.
Buna nazaran Trump, eski İngiltere Başbakanı Theresa May’le bir görüşmesinde, “Siz nükleer güç müsünüz?” diye sordu. Bir sair içtimada Finlandiya’nın Rusya’nın bir modülü olup olmadığını sordu. Ayrıyeten Trump, yeniden Bolton’ın tezine nazaran, Afganistan’ın hizmetteki cumhurbaşkanıyla eski cumhurbaşkanlarını sıklıkla karıştırıyordu.
AFPBolton’ın kitabına nazaran Trump’ın danışmanları da kendisini gerisinden eleştiriyorBolton’a nazaran Trump’ın muhiti, kendisini geriden eleştiren danışmanlarla dolu. Velev Bolton, bir içtima sırasında Trump Kuzey Kore’yle başlayan müzakere süreciyle ilgili konuşurken Pompeo’nun kendisine “Tamamen saçmalıyor” yazılı bir not uzattığını da yazıyor.
Washington Post gazetesine nazaran Bolton, Trump’ın eski Kişisel Kalem Yöneticisi John Kelly, istifa etmeye karar verdiği süreçte muhitine “Ya Trump’ın karar verme tekniğiyle 11 Eylül taarruzları üzere önemli bir buhranla karşılaşırsak?” dediğini de yazdı.
Gazeteye nazaran Trump, haber kaynaklarını açıklamaları için gazetecilerin de mahpusla cezalandırılması gerektiğini savunuyor. 2019’da New Jersey’de yakın muhitiyle içtima yapan Trump, gazeteciler için “Bu beşerler ceza infaz edilmeli. Hepsi pislik” sözlerini kullandı.
Cumhuriyet
