“Ah, ah, çok pişman olacaksın bu kelamı söylediğine! / Kitabımı geri ver ve öpücüğümü al yerine. / Dostum muydu duyduğum, düşmanım mı, / “Ne kalın kitap küçük bir baş için böyle!” / Gel, sana artık en yeni şapkamı göstereyim, / Dudak büzüp süslenişimi izleyebilirsin hem de! / Ah, her şeye karşın, devam edeceğim seni sevmeye. / Bir daha asla düşündüğümü söylemeyeceğim sana. / Tatlı ve düzenbaz olacağım, nazik ve kurnaz; / Beni okurken yakalayamayacaksın bir daha: / Örnek bir eş olarak anılacağım; / Ve bir gün kapıyı çalıp ittiğinde; / Tam gününde, ne çok fırtınalı ne de çok güneşli / Gitmiş olacağım, o vakit ıslıkla çağırabilirsin beni.”
Seçim, güçlendirme, ırk ve cinsiyet, annelik ve dayanışma ağları ortasındaki ilişkiyi tartıştığımız oturumda tarihteki itaatsiz bayanlardan da kelam ettik. Sappho, Norwichli Julian Ana, Sylvia Plath, Anne Sexton, Gwendolyn Brooks, Muriel Ruckeyser, Alice Notley, oturum sırasında üstteki şiirini okuduğum Edna St. Vincent Millay üzere.
Slyvia Plath, Anne Sexton üzere şairlerin de etkilenmiş olduğu Amerikan şair Edna St. Vincent Millay’in (1892–1950) 1900’lerin başında yazdığı bu şiiri 2007’de değerli Cevat Çapan’ın Cumhuriyet Kitap’taki köşesi Şiir Atlası’nda yayımlamıştım. Ortadan onca vakit geçmiş, değişen bir şey var mı diyerek. Ya 2007’den bu yana değişen bir şey var mı? 25 Temmuz’da katıldığım “İtaatsiz Bayanlar: Bugün Feminist Şiir” isimli milletlerarası çevrimiçi açıkoturumun küratörü Hindistanlı Somrita Urni Ganguly’nin oturumun maksadına ait söyledikleriyle yüzyıl evvel yazılmış bu şiirdeki örtüşen kaygıya, bilhassa de teğe bir kimi sözcüklere bakılırsa… tekrar yok. Ganguly “Kadınların okumaya yürek ettikleri için hâlâ başlarından vurulduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bayanlar vücutları, dilekleri, hayatları hakkında yazmayı seçtikleri için hâlâ zulüm görüyorlar. Bu açıkoturumda Türk şair Nurduran Duman, İngiliz Tiffany Atkinson, Galli Natalie Ann Holborow ve Amerikan Eleni Sikelianos ile özünde hâlâ ataerkil olan bir sanayide ve toplumda bayan olmak hakkında ve itaatsizlikleri ismine bayanların ne kadar bedel ödemesi gerektiğini konuşacak” demişti oturum davetinde. O denli de oldu.
SIKINTILAR ORTAK
Oturuma katılan Asya, Avrasya, Avrupa, Amerika üzere gezegenin dört başka bölgesinden, izlenimlerini, görüşlerini aktaran şair bayanların problemleri neredeyse ortaktı. Eleni Sikelianos, bir bayan, bir vakitler da bir kız çocuğu olarak her hareketinde bir çeşit itaatsizlik hissettiğini vurguladı. 1960, 1970’lere denk gelen çocukluğunda, kıymetli ya da havalı ya da akıllı olan her şeyin erkekler tarafından yapıldığından, bayan rol modellerinin neredeyse hiç olmadığından, bir pilot ya da asker ya da bir ülkenin başbakanı olmak istiyorsan, erkek olmalısın diye düşünerek büyüdüğünden kelam etti. Erkek olursa istediği her şeyi seçme özgürlüğü vardı. Artık kendisi de kız çocuğu annesi olan Eleni “dünyanın en eski cumhuriyeti -Amerika Birleşik Devletleri- şimdi bir bayan lider seçmedi” diyerek de bu mevzudaki beklentisini lisana getirdi. Tiffany Atkinson’e nazaran -sahsımın da düşündüğü gibi- yazmanın kendisi esasen itaatsiz bir aksiyon. Tiffany’nin anlattığı bir anekdot ise bayan müelliflerin sanayideki durumuna ait sorulara zihin açıyor. Bir erkek arkadaşının konutuna gittiğinde kitaplıkta yalnızca erkek muharrirlerin olduğunu görmüş. “Belki de bilinçsizce bir karar” diyor. Tekrar de bu anlayışlı hal havada uçuşan sorularını adil bir yere kondurmuyor: “Kimler bayan muharrir yayımlıyor? Onları kim okuyor? Bayan olarak yayımlanmak kâfi mi? Onların okunmasını sağlamak gerekli değil mi?” Böylelikle sözcükler yitip gitmez… Eserlerinden çok makyajının, saçının, giysisinin konuşulmasından rahatsız olduğunu belirten Natalie Ann Holborow, verilmiş etiketlerden kurtulmaya çalışmamız ya da bayan şairleri tanımlayan yeni etiketlere sahip olmamız gerektiğini vurguladı. Örneğin “itirafçı şair” diye etiketlenenlerin daima bayanlar olduğunu, erkeklerin bu türlü etiketlerle uğraşması gerekmediğini ekleyerek. Ki itirafçı şiir Anne Sexton üzere örnekleriyle şiir sanatının değerli, saygın bir alanıdır.
İTAAİTSİZ BAYANLAR
Ayrıyeten seçim, güçlendirme, ırk ve cinsiyet, annelik ve dayanışma ağları ortasındaki ilişkiyi tartıştığımız oturumda tarihteki itaatsiz bayanlardan da kelam ettik. Sappho, Norwichli Julian Ana, Sylvia Plath, Anne Sexton, Gwendolyn Brooks, Muriel Ruckeyser, Alice Notley, oturum sırasında üstteki şiirini okuduğum Edna St. Vincent Millay üzere. Şair Nigâr, Gülten Akın, Ressam Mihri’ye de topraklarımızdan selamımızı, teşekkürümüzü sundum.
Oturum sırasında Eleni’nin, yalnız bir anne olarak 1940, 1950’lerde hayatını dans ederek nasıl kazandığını anlattığı büyükannesi hakkındaki şiir çok dikkat cazipti. Tiffany’nin okuduğu şiirlerden biri ise bizi taciz eden erkeklerin epeyce kibar adamlar olduğuna ilişkindi. Natalie’nin şiiri ise Kalküta’nın sokaklarında gördüğü dilenci bayanla yanındaki bebeğine ilişkindi. Ben de “gök yerleşmiş göle” ile “yeti” şiirlerimle “insan artı biridir dünyanın” demeye çalıştım. İnsan olduğumuzda bayan da adam da olabiliriz, hatta o vakit artı bir sayılabiliriz zira.
17 ÜLKE 100 KONUK
Böylelikle Hindistan, Türkiye, ABD, BAE, İngiltere, Galler, Avustralya, Bangladeş, Pakistan dahil 17 ülkeden şair, akademisyen, müzisyen ve sanatkardan oluşan yaklaşık 100 konuk çevrimiçi etkinliklerle, bu yıl birincisi düzenlenen Glass House Festivali’nde (23-26 Temmuz) buluşmuş olduk. Bangalore (Hindistan) merkezli olan memleketler arası çevrimiçi şenlik, 1999’dan beri sanat ve sanatkarlar için çalışan ArtMuseum Trust tarafından düzenleniyor. Yumna Hari Singh Jawa’nın şenlik yöneticisi olduğu buluşma, bu yıl Rochelle Potkar, Somrita Urni Ganguly, Prateeti Punja Ballal, Aditi Angiras, Chandramohan S. üzere alanında uzman küratörlerle desteklendi. Man Booker, Padmashree, Sahitya Akademi Mükafatı üzere birçok milletlerarası mükafata sahip isimlerin bir ortaya geldiği buluşmada açıkoturumlar, şiir sineması gösterimleri, şiir okumaları, müzik başarımları, yüksek ses gelişine şiir (spoken word poetry) şovları yer aldı. ArtMantram Trust’ın kurucusu Jija Harisingh şenliğe ait şunları söyledi. “Şiir, edebiyat, müzik dünyasındaki en tesirli seslerden kimilerini bir ortaya getirmeye karar verdik. Bu mücadeleci sanatkarların çabalarına ait için farkındalık yaratmak ve dayanak toplamak için. Görünen o ki, davetimiz yüreklerine çarptı ve katılan şairlerden aldığımız cevaplar çok etkileyici oldu.”
Cumhuriyet
