TRANSLAR VARDIR, BEYAZPERDEDE DE: “DISCLOSURE”

Madem ki Onur Haftası’ndan çıktık ve madem ki devlet büyüklerimiz “Aman ha, sapkınlıktır bu, önündeyiz bu mendeburların” minvalinde açıklamalar yapıyor hâlâ, o vakit biz de yeni belgeselleri ele aldığımız metne “Disclosure” (“Beyaz Perdenin Ardında”) isimli prodüksiyonla başlayalım.

Sam Feder’in direktörlüğünü üstlendiği “Disclosure” günümüzde Trans bireylerin (ve non binary; gender fluid/cinsiyet kimliği akışkan; tüm bunları bilmeyenler lütfen süratlice bir internet taraması yapsın) beyazperdede ve TV’de nihayet kendi hikâyelerini kendilerinin anlatmaya başladığını söyleyerek açılıyor lakin buraya kadar gelinen yolda neler yaşandığına dair de çok çarpıcı saptamalar ve örnekler sunuyor. 

Trans bireylerin filmin birinci periyotlarında bile beyazperdede temsil edildiklerini ve bu temsilin her devir önemli meseleler içerdiğini anlatan “Disclosure”daki en enteresan tezlerinden biri dinamik montajın, yani “kesme”nin hikâyeyi ilerletmek için kullanıldığı birinci sinema olduğu öne sürülen 1914 tarihli “The Judith of Bethulia”da (y: D.W. Griffith) nokta alan hadım edilmiş bir trans karakterin tesadüf olmadığı ve o hadım edilme sırasındaki “kesme” ile sinemadaki kurgusal kesmenin bir formda örtüştüğü tarafında. Tarihçi Susan Stryker bunu “Bu hadım edilmiş, kesilmiş figür sinemasal kesmenin keşfine nezaret ediyor bir mealde. Güya trans ve film birlikte büyüyüp gelişmişler gibi” diye özetliyor. 

Trans ikonları: MJ Rodriguez, Laverne Cox ve Candis Cayne

Filme meraklı olanların kesinlikle izlemesi gerektiğini düşündüğüm bu Netflix belgeseli tahminen de çok sevdiğiniz direktörlere ve sinemalara yesyeni bir gözle bakmanızı da sağlayacak. Alfred Hitchcock, Brian De Palma, Neil Jordan üzere filmcilerin ipliğinin pazara çıktığı; “Psycho”, “Silence of the Lambs”, “Cryin’ Game” üzere sinemalardaki problemli trans temsillerinin nasıl aslında tüm dünyadaki algıyı biçimlendirdiğini ve çok daha fazlasını göreceksiniz. İzlemekle kalmayın, ailenize, evlatlarınıza da izletin; bakmayın büyüklerimize, sapkınlık değil bunların hiçbiri. Asıl sapkınlık diyaneti kıymetler kisvesi altında küçücük evlatlara tasallut etmek, bunu da unutmayın, asla.

ABD SPOR TARİNİN EN BÜYÜK CINSÎ TACİZ SKANDALI: “ATHLETE A”

Netflix’in bir başka izlenmesi gereken belgeseli de “Athlete A”. ABD Olimpik Bayan Jimnastik kadrosunda yaşanan cinsî taciz skandalını anlatan sinema çok çarpıcı ayrıntılar içeriyor ve insan izlerken öfke, merhamet, şaşkınlık, şefkat üzere biribirinden uzak üzere duran lakin birbirini de tetikleyen hisler arasında sürüklenip duruyor.  

Maggie Nichols (üstte), sporcuları taciz eden Larry Nassar’ı birinci ifşa eden sporcu.

Sinemada anlatıldığı kadarıyla olimpik gruptaki cinsî taciz neredeyse 30 yıldır (1992’den beri fakat tahminen öncesi de olabilir) sürüyor ve buradaki fail de kadronun tabibi konumundaki Larry Nassar. Tahminen 250 civarındaki genç bayanı ve kız evladını taciz eden (hemen hepsinin birinci cinsî deneyiminin bu adamla olduğunu belirtmekte yarar var, hayatlarındaki travmanın şiddetini anlamak açısından) Nassar’ın bir biçimde bu kadar yıl kimse tarafından şikayet edilmeden tacize devam edebilmesinde taciz kurbanlarının sıklıkla hatalı konuma itiliyor oluşu ve burada laf konusu olan kızların yaşlarının küçüklüğü kıymetli etkenler olarak öne çıkıyor. Ancak hepsi bu kadar değil elbette.

Tacizci: Larry Nassar

1976 Olimpiyat Oyunları’nda tüm dünyanın hayran kaldığı 14 yaşındaki Nadia Comaneci bu spora az da olsa ilgi duyan herkesin bildiği bir isim olsa gerek. Comaneci’ye dek jimnastik sporuyla uğraşanları yaşları öteki sporcular ayarındaydı lakin küçük Nadia tüm rekorları alt üst edince tüm dünyada jimnastikçilerin yaşı da düşmeye başladı. ABD ise her kolda başarıyı ön plana koyan spor siyasetlerinin da bir uzantısı olarak Romanya’dan Comaneci’yi yetiştiren öğretmenleri kaçırmayı akıl etti ve onlara bütün bir nesli teslim etti. Karı koca antrenörle Bela ve Marta Karolyi 80’li yıllardan itibaren ABD’de jimnastik sporunu şekillendirmeye başladılar ve küçücük kızlara çok katı bir program uyguladılar. Vakit devir onları aşağılayarak motive etmekten kaçınmayan, ruhsal tacizin her türlüsünü eğitim kisvesi altında onlar üzerinde uygulayan ve kol kırılır yen içinde kalır biçimi bir felsefeyi de bunlarla harmanlayarak kurumsal kültür haline getiren Karolyiler aslında cinsî tacizin de yolunu açmış oluyorlardı. Üstelik birinci sefer şikayetlerin dillendirilmeye başladığı 2015’ten sonra ne Karolyiler ne de ABD Jimnastik’in başındaki Steve Penny bu bahiste bir şey yapmadıkları üzere, birinci şikayette bulunan sporcunun da önünü kesmekte bir beis görmediler. Dahasını anlatmayalım, lakin siz ne yapıp edip bir izleyin. Sporcu disiplini denen şeyin aslında küçük çocuklarda yol açabileceği tahribata dair bir fikriniz olsun.

DIĞER TÜRLÜ BİR KAMP: “CRIP CAMP”

Kimi eleştirmenlere nazaran yılın en iyi belgesellerinden biri olan Netflix sineması “Crip Camp: A Disability Revolution” ” (“Engelli Devrimi”) geçen ocak ayında Sundance’te İzleyici Armağanını aldı. Yapımcıları arasında Barack ve Michelle Obama’nın da bulunduğu sinema 1970’li yıllarda engelli gençler için açılmış bir yaz kampında vakit geçiren gençlerin hayatlarına odaklanıyor. Aslına bakarsanız sinemanın direktörlerinden biri olan Jim LeBrecht o yıllarda kampa gitmiş ve hayatı da bu kampta değişmiş, şekillenmiş biri. 

Belgeselci Nicole Newnham ile daha evvel kimi sinemalarda ses dizayncısı olarak çalışan LeBrecht 70’li yıllarda elinde kamerasıyla gittiği kampta da birtakım çekimler yapmış ve bu çekimler de aslında belgeselin omurgasını oluşturan manzaraları içeriyor. Yani bu imajlar olmadan birileri kamera önüne geçip kampı ve o günlerde neler yaşadıklarını anlatacak olsa hiç elbet sinema tesirinden çok şey yitirirdi. Doğuştan vücudunun alt kısmını kullanamaz bir halde dünyaya gelen lakin çok küçük yaştan itibaren bu pürüzünü yok sayarak neşe ve umudun eksilmediği bir inançla hayata sarılan LeBrecht’in ve bir halde onun kadar dirence sahip olmasalar da, onlarca gencin en büyük talihi ise bir küme hippi tarafından işletildiği kulaktan kulağa yayılan bu mükemmel kampa gitmek olmuş; sinemadan anladığımız o.

Sinemanın iki direktörü Jim LeBrecht ve Nicole Newnham, engeklli hakları uğraşının önde gelen isimlerinden Judy Heumann ile birlikte 

Camp Jened ismiyle faaliyet gösteren bu kampa gelen gençlerin hiçbirinini engelli muamelesi görmemesi, ve acilen her şeyin elbirliği ile yapılması üzere durumlar burada vakit geçiren gençlerin ötekileştirilmeden yaşaya alışmaları ve korkunç bir özgüvene sahip olmaları ismine çok öenmli bir ek sağlamış. velev buradan çıkan gençlerin bir kısmı 80’li yıllardan itibaren başlayan engelli hakları savaşında ön saflarda mekan alarak önemli kazanımların elde edilmesine yardımcı olmuş. Bunların hepsi “Crip Camp”ta var ve elbet, bir sefer daha, ailecek oturup izlemeniz gereken, engelli bireylere bakış açınızı değiştirmenize sebep olacak (ya da en azından birtakım şeyleri sağlamınıza yarayacak) kıymetli bir sinema bu.

Cumhuriyet