UNI Global Sendika Ticaret Personelleri Departmanı Koordinatörü Onur Bakır, pandemiyle çalışma hayatında şiddet ve tacizin yeni bir tepe gördüğünü açıkladı.
Türkiye’nin, pandemi sürecinde sendikal hak ihlallerinin tavan yaptığı ülkeler ortasında yer aldığına dikkat çeken Bakır, “Birçok ülkede uzaktan çalışma mazeretiyle personellerin fiyatları düşürülmek, yol ve yemek fiyatı üzere hakları gasp edilmek isteniyor. Sömürü katmerleniyor” dedi. Onur Bakır ile pandemide emekçilerin yaşadığı problemler ve sendikal hakları konuştuk.
İSTİHDAM KAYBI 144 MİLYON
– Pandemi sürecinde en büyük darbeyi çalışanlar aldı. Pandemi emekçi ve sendikal hakları nasıl etkiledi? Nasıl bir tahribat yarattı?
En can yakan dört sıkıntıya değinmek isterim. Birincisi, dünyanın dört bir yanında, çalışma ve işyeri kaynaklı Covid-19’a yakalanan ve ömrünü yitiren personeller. Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran pandeminin birinci 1.5 yılında Covid-19 nedeniyle ömrünü yitiren sıhhat ve bakım dalı çalışanı sayısı 115 bin. Telafisi olmayan en büyük kayıp emekçi vefatları. İkinci olarak pandemi nedeniyle çalışanlar çok önemli bir gelir kaybı yaşadı. Bilhassa sendikalaşmanın ve toplu pazarlığın zayıf, toplumsal güvenliğin yetersiz olduğu Türkiye üzere ülkelerde bu sorun, çok can yakıcı biçimde yaşandı. Prof. Dr. Mesut Gülmez’in kitabının isminden alıntılayarak söyleyecek olursam- “Uluslararası Toplumsal Güvenliğin Kozmik Sefaleti”ni gözler önüne serdi. Pandemi bir kere daha gösterdi ki hem emekçi sıhhatinde hem toplumsal güvenlikte çok büyük sıkıntılar, boşluklar ve global eşitsizlikler var. Üçüncüsü işsizlik. Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün şimdiki raporuna nazaran yalnızca 2020’de, 2019’a göre toplam global istihdam 114 milyon kişi azaldı. Olağan şartlarda 2020 yılında 30 milyonluk yeni istihdam artışı olması bekleniyordu. Toplamda 144 milyonluk bir istihdam kaybından kelam edebiliriz. Son olarak, emekçi haklarına ve sendikal haklara yönelik yeni bir akın dalgasını görüyoruz. Pandemiyi fırsat bilen işverenler dünyanın dört bir yanında sendikal örgütlenmeye saldırırken, birçok hükümet de emekçi hakları ve sendikal haklara yönelik yeni kısıtlamaları yaşama geçirmeye çalışıyor. Uzaktan çalışma, meskenden çalışma ve gibisi yeni istihdam biçimlerinin yaygınlaştırılması, bu taarruzun en kıymetli araçlarından biri.
YOL VE YEMEK FİYATINA GASP
– Tüm dünyada çalışanlar uzaktan çalışmaya döndü. Çalışan haklarına ne çeşit tırpan kelam konusu?
Uzaktan çalışmanın yol açtığı problemlerden biri, maliyetlerin çalışanların sırtına yüklenmek istenmesi. Uzaktan çalışma mazeretiyle emekçilerin fiyatları düşürülmek, yol ve yemek fiyatı üzere hakları gasp edilmek isteniyor. Uzaktan çalışma, çalışanların bir manada tecrit edilmesine de yol açıyor. Çalışanların meskendeki çalışma alanlarında kameralar aracılığıyla daima müşahede altında tutulması, mahremiyet ve kişilik haklarının ihlali bir öbür sorun. Uzaktan çalışmayla mesai saati ve çalışma mühleti de belirsizleşiyor; daima “çevrimiçi” olan emekçiler için iş-yaşam istikrarını kurmak neredeyse imkânsız hale geliyor ve sömürü katmerleniyor. Uzaktan çalışma, örgütlenme ve kolektif hareketi de sekteye uğratıyor. UNI Global Sendika’nın uzaktan çalışmaya ait temel sendikal unsurlarda vurgulandığı üzere uzaktan çalışmanın sınırlanması, düzenlenmesi ve en değerlisi de toplu pazarlığın konusu olması çok acil bir gereksinim.
DİŞE DİŞ ÇABA
– Koronavirüs günlerinde üyelerinizden ne cins şikâyetler geliyor?
Ticaret kesiminde bir “yeniden yapılandırma” pandemisi yaşadığımızı söyleyebilirim. Şirket birleşmeleri, evreler, satın almalar, küçülmeler, yeni teknolojilerin yaşama geçirilmesi ve e-ticaretin süratle büyümesi üzerinden yaşanan “yeniden yapılandırma” fırtınası, pandemi ile birlikte yeni bir ivme kazandı. Bu süreçler personellere fiyat, hak ve istihdam kaybı olarak yansıyabiliyor. Örneğin dünyanın en büyük perakende şirketi Walmart, Güney Afrika’da tekrar yapılandırma ismi altında emekçilerin işlerini, fiyat ve haklarını tırpanlamak istiyor, buna karşı hareket ve grev yapan emekçileri sindirmeye çalışıyor, SACCAWU Sendikası’nı devasa tazminat davaları ile yıldırmaya çalışıyor. Biz de buna karşı global bir dayanışma kampanyası yürütüyoruz. Amazon, global ölçekte yalnızca sendikal haklara değil demokrasiye de yönelik bir tehdit olarak büyümeye devam ediyor; bu yüzden global bir sendikal ittifak ve gayret ile karşılık vermeye çalışıyoruz. Onlarca misal örnek mevcut.
Bir öbür sorun ise Alman-ya’dan Fransa’ya, Belçika’dan Hollanda’ya kadar bir dizi ülkede süpermarket personellerini kapsayan sektörel toplu iş mukavelelerinde yaşanan tıkanmalar. En katı kapanma uygulamalarında bile beşerler temel gereksinimlerine ulaşabilsin diye vazifesinin başında olan süpermarket çalışanları, çok değil geçen yıl “kahraman” olarak isimlendiriliyordu. İşverenler, bu fedakârlığı çoktan unutmuş görünüyor, personel fiyatlarını baskılamak için dayanılmaz bir direnç gösteriyor. Bunun karşısında da ticaret çalışanları sendikaları, dişe diş bir çaba veriyor.
EMEKTEN YANA SİYASET KOŞUL
– Bu periyotta hükümetlerin çalışanlara ne cins takviyeler vermesi gerekiyordu?
Türkiye’de sayısı 3.5 milyon civarında olan sigortasız emekçiler, çalışmadıkları devirde ne nakdi fiyat dayanağı ne de kısa çalışma ödeneği alabildi. Nakdi fiyat takviyesi kapsamında olan çalışanlar, taban fiyatın çok altında bir takviye ile sefalete terk edildi. Giderek büyüyen işsizlik sıkıntısına karşı faal siyasetler yok. Meğer yapılması gereken istihdamın, emekçilerin hak ve fiyatlarının korunması için aktif, kapsayıcı ve en kıymetlisi de sendikaların iştirakiyle hazırlanmış emekten yana toplumsal siyasetlerin uygulanması.
– Pandemi devrinde Türkiye’yi başka faaliyet gösterdiğiniz ülkelerden ayrıştıran özellikler neler oldu?
Türkiye, pandemi sürecinde sendikal hak ihlallerin tavan yaptığı ülkeler ortasında yer alıyor. Türkiye, toplu pazarlığın işyeri-şirket seviyesi ile sonlu olduğu, sektörel toplu pazarlığın olmadığı ülkelerden biri ve bu durum emekçilerin hak ve çıkarlarının korunması ve geliştirilmesinin önünde çok büyük bir mahzur teşkil ediyor. Son derece makûs bir sendikal mevzuat, yaygın ve pervasız sendikal hak ihlalleri ile toplu pazarlığın kapsamının çok dar olması; Türkiye’nin benzeri durumdaki ülkelerle birlikte birebir -en hafif tabirle- güç kümede yer almasına yol açıyor. Lakin işten çıkarma yasağı devrinde, sendikalaşan çalışanların Kod-29 üzerinden adeta kıyıma tabi tutulabilmesi ve Yemeksepeti örneğinde olduğu üzere kâğıt üzerindeki bir işkolu değişikliğe ile sendikal örgütlenmenin bertaraf edilebilmesi, Türkiye’yi bu küme içinde özel bir yere koyuyor.
– Olağanlaşma devrinde emekçileri nasıl bir gelecek bekliyor?
Garantisiz istihdam, düşük fiyat ve işsizlik zincirini parçalamak zorundayız.
Pandemi şimdi bitmedi ve pandeminin tesirleri daha yıllarca sürecek.
17 KASIM’DA ŞİDDETE KARŞI GLOBAL AKSİYON
– Pandemide bayanların yükü daha da arttı. Bayan çalışanları nasıl bir gelecek bekliyor?
Böylesi kriz periyotlarında, çalışma hayatındaki dezavantajlı kümelerin, bunların başında da bayanların en ağır faturayı ödediğini biliyoruz. Ekmek ve Gül sitesinde bayan çalışanların sorularını yanıtladığımız köşeden somut bir örnek vermek isterim. Analık ödeneği ve emzirme ödeneği için aranan son bir yılda 90 gün ve 120 gün prim şartları nedeniyle son iki yılda doğum yapan on binlerce bayan, hem analık ödeneği hem emzirme ödeneği hakkından mahrum kaldı. En çok muhtaçlık duydukları periyotta, bayan emekçiler gelirden yoksun kaldı. Sorunu çözecek üç unsurluk kanun teklifi, Meclis komitelerinin tozlu raflarında bekletilmeye devam ediyor. Pandemi ile birlikte çalışma ömründe şiddet ve taciz yeni bir tepe gördü. Birleşik Krallık’taki üyemiz USDAW Sendikası’nın araştırması pandemi nedeniyle market personellerine yönelik şiddetin iki katına çıktığı gösteriyor. Şiddet ve taciz de en çok bayan personelleri vuruyor. Tam da bu yüzden 17 Kasım’da ticaret çalışanlarına yönelik şiddete karşı birinci global hareket gününü düzenleyeceğiz.
