ABD’de çekişmeli geçen seçimlerle birlikte bir defa daha siyaset lisanının toplumdaki kutuplaşmayı derinleştirmesi tartışmaların merkezinde. Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Çarkoğlu, siyasi farklılaşmanın nefreti besler halde olduğu, bu yeni “duygusal” kutuplaşmanın görüş farklılıklarının ötesine geçtiği görüşünde. Çarkoğlu, “Türkiye’de de ABD’ye emsal bir kutuplaşma var. Hatta bu kutuplaşma uzun vakittir ideolojik siyasa tercihi farklılıklarından çok duygusal temellerde gelişmekte. Bizde de AK Partililerin CHP’li arkadaşları, CHP’lilerin de AK Partili dostları olmadığı söylenebilir… İş dünyasında da komşuluk münasebetlerinde de partizan bir ayrımın oluşmakta olduğunu söylemek abartmak mı olur? Oturduğumuz mahalleler ve hatta siteler ve apartmanlarda partizan çeşitlilik var mı?” diyor.

– ABD seçimlerini, tüm dünya bir sinema üzere izliyor… Kutuplaşma, ötekileştirme telaffuzunun boyutu, sandığa da meydanlara da yansıdı. Sizce dünyaya “demokrasi” konusunda sık sık bildiriler veren, tartışma yaratan lakin kendisi son periyodun en buhranlı siyasi periyotlarından birini geçiren ABD’deki seçim sürecine yönelik bu tabloyu nasıl okumak gerek…

Çarkoğlu – ABD’de siyaset uzun müddettir artan bir biçimde kutuplaşmakta. Rölatif temsilin olmadığı, bir oy fazla alanın siyaseten her şeyi kazandığı bir rekabet ortamı bu tıp bir kutuplaşmaya çanak tutuyor. 

Ülkenin geleceğine dair siyasa tercihlerinde farklılaşma da bu “nefret” münasebetini beslemekte. Lakin bu yeni “duygusal” kutuplaşma görüş farklılıklarının ötesine geçmiş halde. Demokrat ve Cumhuriyetçi seçmenlerin birbirleriyle açıkça bir nefret alakasında olduklarını söyleyen akademik bir yazın oluşmuş durumda. Örneğin her iki parti seçmeni de karşı taraftan biriyle komşu olmak istememekte, onlara güvenmemekte, çocuklarının karşı taraftan biriyle evlenmesini istememekte. Partizan kimlik farkı nedeniyle yardımlaşma, iş bağları ve hatta en temel aile kurma eğilimleri farklılaşmakta.

Vakit içinde iki parti seçmeni birbirinden fiziki olarak da uzaklaştı. Hayat alanları partizan kimlik temelinde farklılaşmakta ve bu da hem karşı partiden uzaklaşmayı getirmekte hem de kimin hangi parti destekçisi olduğunu iddia imkanını artırmakta. Bu formda partizan kamplar, birbirlerine dair değerlendirmelerinde gittikçe daha abartılı durumlar almakta ve bu da tartışma ortamını daha germekte. Tipik bir Demokrat ya da Cumhuriyetçinin bu günlerde karşı partiden dostları olduğunu söylemek çok sıkıntı.

– Pekala bu kutuplaşmada medyanın rolünü nasıl yorumluyorsunuz?

Gittikçe klasik çerçeveden kopmakta olan medyanın da bu yeni kutuplaşma ortamını besleyen bir yapısı var. Yeni medya palavra yanlış her cins bilgi ve argümana erişimi kolaylaştırmakta ve partizan manipülasyona imkan sağlamakta. Lider Trump’ın pek çok paylaşımının Twitter tarafından bloklanıp ihtar bildirileri konmasının temel nedeni bu. Lakin lider dışında da pek çok kişinin ve etrafın yaydığı palavra ve yanlış bilgi duygusal kutuplaşmayı artırmakta. Örneğin ABD’de Fox ya da CNN kanallarını seyretmek, alınan haber ve yorumların tam manasıyla zıtlaşması sonucunu doğururuyor. Birinde son seçimin “çalındığı” fikri işlenirken başkasında bu seçim yolsuzluklarına dair hiçbir delil olmadığı görüşü hakim. Bu ortamın kısa müddette olağanlaşması mümkün değil. 

SORUŞTURMA AÇILABİLİR 

Geçmişte de benzeri seçim meseleleri yaşanmıştı. 2000 seçimlerinde, Florida seçimleri fakat Yüksek Mahkeme’de sonuçlanabilmiş ve Aralık ayına kadar süren bu hukuk süreci Demokrat Al Gore’un yenilgiyi kabul etmesiyle bitirilebilmişti. Son seçimin birkaç binlik farklarla kazanılmasını şaşırtan buluyoruz tahminen. Lakin 2000 yılındaki Florida seçimi, 537 oy farkla George W. Bush tarafından kazanılmıştı. Bundan evvel de 1960’ta Richard Nixon, John F. Kennedy’e tekrar çok az farkla kaybetmişti. O vakit da bilhassa Chicago’daki seçim pratiklerine itiraz etmeyi düşünen Nixon, sonuç olarak itiraz etmemiş ve yenilgiyi kabul etmişti. Bu kararın gerisinde Nixon’un uzun periyotta yine aday olabileceğini düşünmesinin yattığı söylenir. Gerçekten Nixon, daha sonra 1968 seçimlerini kazanmıştır. 

Bu sefer de Trump’ın 2024’deki seçimleri düşünerek muhtemel itiraz sürecini çok uzatmaması beklenir. Fakat öte yandan, Trump’ın seçimin çabucak akabinde hakkında açılabilecek soruşturmalardan başının çok ağrıyacağı konuşulur oldu bile. Bu soruşturmalar ve bunlar sonucunda siyasi mesleğinin bitme mümkünlüğü Trump’ın itiraz sürecini de uzatması sonucunu doğurabilir. 

Velhasıl, seçimlerin çok yakın sonuçlanması Amerikan tarihinde yeni değildir. Seçim sisteminin çokluk mantığı ve seçim idaresinin eyaletlere bırakılmış olması itiraz sürecini her vakit öne çıkarmıştır. Bu seçimde, geçmişte hiç görülmemiş olan, Trump’ın yazılı olmayan centilmenlik kurallarını da tanımayarak mahkeme sürecini beklenmedik biçimde uzatma mümkünlüğüdür.   

‘İSTANBUL SEÇİMİNİ ANIMSATTI’

– Kimi yorumda ABD seçimlerinin, Türkiye’de yaşananları anımsattığına değiniliyor… Katılıyor musunuz?

Türkiye’de de Amerika’ya misal bir kutuplaşma vardır. Hatta bu kutuplaşma uzun vakittir ideolojik siyasa tercihi farklılıklarından çok, duygusal temellerde gelişmekte. Bizde de AK Partililerin CHP’li arkadaşları, CHP’lilerin de AK Partili dostları olmadığı söylenebilir. Kaç CHP’li ailenin çocukları eşlerini MHP’li ya da AK Partililer ortasından seçiyor? İş dünyasında da komşuluk ilgilerinde de partizan bir ayrımın oluşmakta olduğunu söylemek abartmak mı olur? Oturduğumuz mahalleler ve hatta siteler ve apartmanlarda partizan çeşitlilik var mı? 

31 Mart İstanbul seçimleri akabinde yaşadıklarımızın son Amerikan seçimlerindeki tartışmaları anımsattığı da bir gerçek. Seçimlere hile karışmış olduğu konusundaki kanaat çabucak tümüyle partizan temelde şekillenmişti. CHP’liler hile olmadığına inanırken AK Partililer de tam zıddı görüşteydi. Trump’ın birkaç eyaletteki yakın sonuçlar ve oy sayım sürecine itirazları da İstanbul seçimlerinden sonra AK Parti teşkilatının vermiş olduğu yansılara benzemekte. Lakin bizde ABD’den farklı olarak çok merkezi bir seçim idare sistemi vardır. Yüksek Seçim Heyeti (YSK) üzere bir kurum ABD’de yok. Sonuç olarak itirazlar her eyalette farklı bir tüzel süreç içerisinde sonuçlandırılmak durumunda. Bunun mantığını Türkiye’den bakınca anlamak zordur. Lakin hangisinin demokrasinin karşı karşıya olabileceği tehditlerin bertaraf edilmesinde daha tesirli olduğu konusunda çabuk karar vermemeliyiz. 

‘ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ YİNE GÖZDEN GEÇİRİLMELİ’

YSK’nin merkezi olması bir avantaj üzere görünse de tarafsızlığı sorgulanır olunca süreç Türkiye’de çok sancılı işlemiştir. Merkezi seçim yönetimi ve tüzel süreç bilhassa muhalefet için pek çok vakit, içinden çıkılması çok sıkıntı ve tarafgir müdahalelere açık bir seçim süreci oluşturmakta. Bu sürecin gelecekte daha iyi işleyebilmesi için Mart 2018’de bir oydaşma olmaksızın yapılan seçim kanunu değişiklikleri ve öncesinde seçimlerin idaresini de direkt ilgilendiren anayasa değişikliklerinin tekrar gözden geçirilmesinde yarar var.

Bu son değişikliklerle seçim idaresi pek merkezi olmuş ve muhalefet tarafından tarafgir olarak görünen bir yapıya bürünmüştür. Demokratik seçimlerin oyun kuralları sayılabilecek bu düzenlemelerin Meclis’te geniş bir oydaşma ile yine şekillendirilmesi gerekir. Aksi taktirde önümüzdeki birinci seçimde İstanbul’da yaşanana çok emsal yeni sıkıntılarla karşılaşılmasını beklemek gerekir. Burada seçim ortamı oluşmadan bir yeni yasa imal süreci oluşması en yanlışsız yol olacaktır. Oyun kuralları hakkında iktidar ve muhalefet anlaşamadığı sürece seçimlerin meşruiyeti daima sorgulanacak ya da İstanbul’da olduğu üzere süreç uzayacak ve siyasal tercihler bu zorlama süreç içinde şekillenecek, kutuplaşma daima artma eğiliminde kalacaktır. Bu ülke demokrasisini yıpratacak ve hatta seçimlerden uzaklaşma sonucunu da doğurabilecektir ki, bu tahminen en büyük tehlikedir. 

– ABD seçimlerinde kazanan kim olursa olsun gelinen süreçte tarafların böylesine kutuplaşmaya yönelmesi demokrasiyi bir çıkmaza mı  sokmuştur?.. Partizan yaklaşımların azaltılması yakın gelecek için mümkün müdür?

ABD ve Türkiye’de gözlenen duygusal kutuplaşma ya da partizan nefret bağlantısı kısa periyotta oluşmadığı üzere kısa devirde de ortadan kaybolmayacaktır. Üstelik bu süreci besleyen yapıların değişmekte olduğunu da gözlemiyoruz. Bunların en başında önder takımların siyasal telaffuzlarını yumuşatmaları gelir. Önderlerin birbirlerine hitaplarında kullanmakta oldukları söylemi çocuklarımıza açıklamak zorunda kalınca yüz kızartıcı tabirlerle karşılaşmıyor muyuz? Bu telaffuzun halk ortasında partizan hitaplarda ne derece yaygın olduğunu bilmiyoruz. Lakin davranış ve tavırların partizan farklılaşmaları yansıtıyor olduğunu çıkarabiliyor ya da varsayım ediyoruz. 

Yeni Lider Biden, çoktan herkesin lideri olmak istediğini söyledi. Bu, bize anılarda kalmış olan balkon konuşmalarını anımsattı elbet. Bu olumlu halin Türkiye’de devam edemediğini gördük. Bir tehdit söylemi ve beka sorunsalı etrafında kutuplaştırıcı bir tonda yürütülmüş olan İstanbul kampanyasının AK Parti açısından işlememiş olduğu aşikârdır. Bu açıdan kutuplaştırıcı söyleme nasıl direnilebileceğinin örneklerini mahallî seçimlerde gördük. Yaklaşan cumhurbaşkanlığı ve meclis seçimlerinde de misal bir kampanya pozisyonlaşmasına gidilebilir. Tıpkı sonuçları bu seçimlerde de alıp almayacağımızı göreceğiz.  

‘PRAGMATİK SİYASETLER SÜRER’

Yeni Lider Biden’ın dış siyasetinin demokrasi etrafında şekilleneceğine dair argümanlarını safdilli bulanlar çok oldu. Elbette ABD’nin askeri rejimlere ve demokrasi dışı siyasetlere dayanak vermiş olduğu aşikardır. Tek başına üstün güç pozisyonundaki ABD’nin pragmatik siyasetler izlemekten kaçınmayacağını tekrar beklemeliyiz. Fakat Türkiye olarak demokrasiye verilen bu ilkesel de olsa önceliği küçümser bir hal almamız düşündürücüdür. Bizimle olan ilgilerinde ABD’nin her vakit demokratik prensiplerden hareket etmesini beklemek saflık değil yalnızca unsurlu bir duruş olabilir. Bundan çekinmek değil bunu her formda yüksek sesle beklemek hakikat olandır. Bunun zıddı eğilimlere karşı durmak da yeniden tıpkı duruşun bir uzantısı olacaktır.

‘KARŞILIKLI TAVİZ GEREKİR’

– Trump periyodunda Türkiye-ABD münasebetleri inişli çıkışlı süreçlerdeydi. Biden’lı periyot için görüşünüz nedir?

Trump, kurumları kullanma yeteneği olmayan ve ideolojik olarak da bu kurumlara karşı bir hal benimsemiş olan bir liderdi. Kendi ferdî inisiyatifini öne çıkarıp kurumsal süreçleri ve bağları ikinci plana iten bir başkanlığı oldu. Bunun nedense Türkiye’nin avantajına olduğu istikametinde bir görüş Türkiye’de öne çıkıyor şu ortalar. Yani Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ferdî seviyede bir ilgi sürdürebilmiş olması güya Türkiye’nin çıkarlarını desteklermiş üzere anlatılıyor. Meğer bunun gerçekle çabucak hiç alakası yok. Rahip Brunson krizinin tahlilinde Trump ile bir irtibatın olması tahlili kolaylaştıran bir tesir yapmış olabilir. Lakin bu krizin tırmanması ve ekonomiyi derinden etkileyen bir seviyeye erişmesi de yeniden Trump’ın Twitter bildirileri ile olmuştur. Keza Türkiye’nin S-400 sistemini alması sonucunda F-35 projesinden çıkarılmasında bu iyi bağlantıların tesirini görmedik. Misal biçimde ABD’nin Güney Kıbrıs’a silah satmaya başlama kararı, Doğu Akdeniz, Suriye ve Libya sıkıntılarında Türkiye’nin tavrı ile ABD ortasında önemli farklılıkların devam etmesinin önüne de Trump ile olan iyi bağlantılar geçemedi. 

ABD liderlerinin telefonunuza çıkmamayı tercih etmeleri elbette bir meseledir. Lakin bu sorun ferdî alakalara indirgenerek çözülemez. Biden yerine Trump’ın bilhassa AK Parti çevrelerince benimsenmesinin ana nedeni Biden’ın açık seçik Türkiye’yi bir demokrasi olarak görmeyen Demokrat Parti ileri gelenlerinden biri olmasıdır. Obama devrinde bilhassa başarısız darbe teşebbüsü ve akabinde Fethullah Gülen’in iade taleplerinin geri çevrilmesi Türkiye-ABD bağlarını iyice zora sokmuştu. Biden’ın da Lider Obama’nın sağ kolu olduğu düşünüldüğünde misal siyaset hallerinin devam edeceği beklentisi Türkiye’de dış siyaset etraflarında tedirginlik yaratıyor olabilir. Fakat unutmamak gerekir ki Obama’nın akabinde gelen Trump periyodunda de gerek Gülen’in iadesi gerekse öbür bahislerde çabucak hiç ilerleme kaydedilmedi.

Yeni Lider Biden’ın kurumları öne çıkaran, Dünya Sıhhat Örgütü, BM ve NATO üzere kurumlar üzerinden Amerikan dış siyasetini geliştirmeyi öngören tavrı Türkiye için daha kestirim edilebilir ve sürekliliği sağlanabilir bir yeni dış siyaset duruşu olabilir. Fakat burada unutulmamalı ki bilhassa dış siyaset karşılıklı ödünler üzerine inşa edilir. AK Parti’nin birinci periyotlarında vurguladığı kazan-kazan oyunu yerine kazan/kaybet oyununa takılı kalırsak işimiz zora girecektir. Türkiye’nin vermesi gereken karar dış siyasetini Batılı müttefikleriyle çatışmaya girmekten çekinmeyen bir diretme etrafında mı, yoksa NATO ve AB üzere uzun devirli işbirliklerinin sürekliliği ve geliştirilmesinin ana dış siyaset önceliği olduğu bir çerçevede mi geliştireceğidir. Gerek Suriye, Libya, Doğu Akdeniz, İsrail ve Ortadoğu geneli ile İran, gerek Rusya, Kafkaslar siyasetlerinde Türkiye elbette kendi çıkarlarını gözetecektir. Lakin AB münasebetlerinin görece kısa soluklu problemler karşısında ikinci plana düşmesine göz mü yumulacaktır? Bunları yaparken birinci yolu seçmekte olduğu intibaı yerleşirse kim lider olursa olsun ABD ile iyi geçinmek güç olacaktır.

Cumhuriyet