İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İşletme Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, Türkiye iktisadının berbata gittiğine dikkat çekerek “Şu anda Türkiye, 2001 krizinin koşullarında” dedi.

İşsizlik, yoksulluk ve gelir eşitsizliğinin sonunun felaket olacağını vurgulayan Günçavdı, yıl sonunda işsizliğin yüzde 30’u, enflasyonun yüzde 17’yi aşacağını, dolar kurunun da 9-10 TL bandına çıkacağını tabir etti.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) 128 milyar dolarlık rezervinin akıbeti ile ilgili de Günçavdı, “Bu rezervleri heba ettiğinizde iktisadın gelecekte borçlanma kapasitesini de düşürdünüz demektir. 128 milyar dolar, Türkiye iktisadının payandasıdır. Kolay bir muhasebe hesabıyla bunun büyüklüğü anlaşılmaz. 128 milyar doların heba edilmesi, bugün görmediğimiz büyük maliyetlere maruz bırakacak bizi” sözlerini kullandı. Prof. Dr. Öner Günçavdı ile iktisattaki son gelişmeleri ve 128 milyar doları konuştuk.

– Türkiye iktisadı nereye gidiyor?

İktisat berbat ve berbata gidiyor. 2008’den sonra Türkiye’de reformlardan geriye dönüş oldu. Peş peşe yapılan seçimler nedeniyle 2015’e gelindiğinde artık iktisat yoruldu. Türkiye, 2013’ten itibaren iç talep ve dışarıdan borçla büyüme trendine girdi. Bu, sürdürülebilir bir büyüme değil. Türkiye, 2020’de 1.8 büyüdü ki bu çok büyük maliyetle elde edilen bir büyümedir. Yoksulluk ve eşitsizliği artırma değerine yakalanan bir büyümeydi. Bugünkü 128 milyar dolar da bunun bir sonucu. Yani iktisat büyütmek için ben bunu harcadım diye çıkıyorsun ortaya, iyi de kimin kanalıyla büyüyorsun, kimlere veriyorsun o parayı? Bu başlı başına bir gelir dağılımı meselesini beraberinde getiriyor. Değmezdi. Yüzde 1.8 büyüdük, başımız göğe mi erdi? Hiçbir sorunumuz çözülmedi. Büyümüşüz lakin işsizlik, kur, enflasyon artmış. Şu anda Türkiye, 2001 krizinin şartlarında.

MALİYETLİ BÜYÜME PERİYODU

– Yani bundan sonrası daha mı sıkıntı olacak?

Türkiye gereken adımları atmadığı takdirde bundan sonra düşük büyüme oranlarına maruz kalacak. Maliyetli bir büyüme devrine girildi. 128 milyar dolar yanlış bir alanda tartışılıyor. 128 milyar doların en büyük tesiri, bugün görmediğimiz büyük maliyetlere maruz bırakacak bizi. Borçlanma faizlerimiz yükselecek. Rezervi olmayan bir iktisattan bahsediyoruz.

İvedilikle gelir dağılımını düzeltmeye, yoksulluğu azaltmaya dönük kaynak ve metot arayışlarına girmeliyiz. Gelir dağılımı ve işsizlik, Türkiye’nin en değerli sorunlarının başında geliyor.

IMF’NİN ELİNE DÜŞERSİNİZ

– 128 milyar doların ne tıp bedelleri olur?

Türkiye’nin kısa periyot borçlanması açısından ekonomiyi çok müdafaasız bırakıyor. Bir şirket, dününün distribütörüne mal verirken teminat mektubu ister. Bu da onun üzere bir şeydir. Ülkenin yüksek rezervi olduğu vakit dışarıdan döviz bulma ihtimali kolay olur. Bu parayı heba ettiğinizde ne olur, istemediğiniz IMF’nin eline düşersiniz. En büyük tesiri bu olur. Kaynak bulunamayacağı için büyüme oranlarını etkileyecek. Maliyetler artar, faizler yükselir; kur, enflasyon artar. Şu an bıçak sırtında gidiyoruz. Geçmişte gördüğümüz o refah devri artık bitti.

– Bir çıkış yolu yok mu?

Kısa devirde meselelere tahlil beklemiyorum. Yapısal olarak Türkiye’yi, ekonomiyi, siyaseti bir dönüşüme tabi tutmak gerekiyor. Bu yapıyla gitmez. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi, faal iktisadi karar almanın önünde büyük bir manidir. Bu türlü devam edersek sürdürülebilir büyüme elde edemeyiz. İşsizlik büyük sorun.

128 MİLYAR DOLARIN BEDELİ AĞIR OLACAK

– 128 milyar dolar neden yanlış alanda tartışılıyor? İktisat idaresi de topu birbirine atıyor, ne diyeceksiniz?

Bir hükümet, iktisat siyasetlerini kullanmakta özgürdür. Fakat bu rezervin kullanım hali o denli siyasi bir sorun değildir, kanunlar vardır. Rezervi harcamışsındır, bedelini seçimde vatandaşa verirsin. Merkez Bankası’nın bir vazife ziyanı kelam konusu. Ucuzdan dolar satarsanız bu Hazine’ye ziyan müellif. Bu ziyan önemli bir bahis. Bir Merkez Bankası rezervleri bu türlü harcanarak gelecekle ilgili kaygı yaratmaz mı? Bu rezervler yabancıya bir garanti için orada durur. Rezervleri yüksek tuttuğunuzda yurtdışında daha düşük maliyetle daha fazla kaynak bulabiliyorsunuz.

Maalesef şunu tartışmıyoruz: Neden bu kadar rezervin heba edilmesine gereksinim duyuldu? Kuru 6.80 TL’de tutmaya çalıştınız, bugün 8 lirayı aşmış. Demek ki bu müdahale başarısız olmuş.

Yanlış bir siyaset izliyorsunuz, piyasa bunu cezalandırıyor. Bunu gizlemek için de TCMB’nin ve Türkiye’nin geleceği için son derece kıymetli olan 128 milyar doları yalnızca Cumhurbaşkanı’nın “Faiz enflasyonun nedenidir” teorisinin ispatı ve yanlışların görünmez kılınması için harcıyorsunuz. E ne oldu, kur daha da arttı. Allahtan dıştan bir şok yemiyoruz, yersek ne olacağımız belirli değil.

TCMB rezervlerinin iki kaynağı vardır: Biri ihracat gelirleri, oburu Merkez’in piyasadan döviz satın alması. Türkiye’de piyasanın derinliğine bakıldığında bu rezervin tekrar oluşması 10 yıldan fazla vakit alır. 128 milyar doları küçümsememek lazım. Politik kusurlar nedeniyle 128 milyar doları heba ettik. 128 milyar dolarla neler yapardık diye tartışmalar var, işte şu kadar köprü hastane yapardık diye. Maliyet bunların ötesinde. Bu rezervleri heba ettiğinizde iktisadın gelecekte borçlanma kapasitesini de düşürdünüz demektir. Bu 128 milyar dolar, Türkiye iktisadının payandasıdır. Kolay bir muhasebe hesabıyla bunun büyüklüğü anlaşılmaz.

BIÇAK KEMİĞE DAYANDI

– Yüzde kaça çıkar işsizlik oranı?

TÜİK’in son açıkladığı geniş tarifli işsizlik yüzde 26’ya çıkmış, bu data bile başlı başına felaket senaryosu. Evvelce beşerler umudunu yitirdiği için iş aramıyordu ancak artık bıçak kemiğe dayandı, iş aramaya başladılar. İşten çıkarma yasakları bugün bitse yüzde 30’u aşar diye tasa ediyorum.

Bundan sonra maalesef toplumun her kesiti bir maliyetle karşılaşacaktır. Evvel bugüne kadar çok fazla maliyete kalmış bölümler korunmalı. İnsanlara umudu aşılayabilmeniz için evvel onlara bir gelir kaynağı vermeniz lazım.

– Yıl sonu enflasyon, kur öngörünüz nedir?

Enflasyonun çok fazla düşürülebileceğini düşünmüyorum. Şu andaki durum devam etse bile yıl sonu enflasyonu yüzde 17’ler düzeyinde olur. Bunun üstüne çıkma ihtimali çok yüksek. Dolar kuru varsayımımız 9-10 TL civarında. Lakin hükümet birkaç ay sonra seçime gidiyorum, faizi düşürüyorum derse varsayımımızın de üstüne çıkabilir.

YOKSULLUĞA TAHLİL KOŞUL

– Kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) sona erdi. Fiyatsız izindekiler günlük 47 liraya geçinmek zorunda, işsizlik vahim boyutlara geldi. Bunun sonu nereye varır?

Hiç düşünmeden direkt söylüyorum, felaket olur. Hükümet, KÇÖ’yü bitirmekle dehşet bir kusur yaptı. KÇÖ’nün eşitsizlik, yoksulluk üzerinde çok büyük tesiri var. Eşitsizliği gini katsayısıyla ölçüyoruz. 1’e yaklaştıkça eşitsizlik artıyor, 0’a yaklaştıkça düşüyor. Gini katsayısı pandemi öncesinde 0.40’lar düzeyinde. Pandemide rastgele bir takviye verilmeseydi gini katsayısı 0.55’e çıkacaktı. KÇÖ sayesinde 0.47’de kaldı.

Pandemi öncesinde de nüfusun yüzde 13’ü fakirdi. Hükümet pandemide hiç önlem almasaydı bu oran yüzde 30’a çıkacaktı. Fakat KÇÖ sayesinde yüzde 21 oldu. 16 milyon insan fakir. Ahlaki olarak bu insanlara haklarını vermek gerekiyor. Patronlar gayri ahlaki formlarda çalışanları işten çıkarıyor.

Artık 2023’te seçim olacak deniyor. Bana nazaran bu iktisat o vakte kadar dayanmaz. Hükümetin yaza ne yapacağı aşikâr değil. İşsizlikteki artış, KÇÖ bunları nasıl telafi edecek, hangi kaynakla telafi edecek, bu bahiste umutlu değilim. Ekonomik sorunlar siyasetin önüne geçecek. Hatta siyasi sorunlara neden olacak. Bir formda insanların karınlarını doyuracak iş sağlamak durumundasınız. Türkiye’nin hemen dışarıda sıkıntılarını halledip önemli bir kaynak girişi sağlaması lazım.

Cumhuriyet