ABD Lideri Joe Biden 24 Nisan’da birinci kere “soykırım” sözünü kullanarak Türkiye-ABD bağları tarihinde yeni bir sayfa açtı. Biden böylelikle, 1981 yılında yaptığı açıklamada birebir sözcüğe yer veren Ronald Reagan’dan bu yana “soykırım” terimini kullanan birinci ABD Lideri oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise 2 gün sonra “tepki” açıklamasında bulundu. Halihazırda S-400 krizi, ABD’nin yaptırım kararı ve Halkbank davası üzere ihtilaflı hususlarda gerilen Ankara- Washington münasebetlerine yeni bir belge daha eklenmiş oldu.

İstanbul Gedik Üniversitesi Milletlerarası İlgiler Kısım Lideri Prof. Dr. Süha Atatüre, Biden’ın “soykırım” açıklamasının zamanlamasını, tarihi kökenini, Montrö tartışmalarıyla birlikte ABD’nin Türk Boğazlarına ait dileklerini ve genel manada Türk-Amerikan bağlarını Cumhuriyet’e kıymetlendirdi.

ABD Lideri Biden’ın “soykırım” tabirini neden artık kullandığını pahalandıran Atatüre, “Mesele yalnızca Biden’ın soykırım tabirini kullanması değil. Bu birebir vakitte Türk dış siyasetiyle ilgili bir durum. Hiçbir sorununuz olmadığı halde memleketler arası bir toplantıda periyodun İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Perez’e ‘çocuk katilisiniz’ derseniz bunlar not edilir. Yani bu, diplomasi lisanında bunu daha sonra hatırlarım manasına gelir. Münasebetiyle, Davos’ta aslında Türk diplomasisi olarak büyük bir birikimi, mirası yok ettik. İkinci yıpratılma Mavi Marmara olayıyla oldu ve Yahudi lobilerini kaybettik” dedi.

BİDEN’IN AÇIKLAMASI NEYE DAYANIYOR?

Atatüre, konuşmasının devamında, “Türk-Amerikan münasebetleri sancılı başladı. 1917 yılında kesilen ilgilerin yine başlatıldığı 1927 yılına kadar geçen bu 10 yıllık müddet bizim için sahiden kıymetlidir. Lozan Konferansı sırasında ana antlaşmanın dışında bir de bütün ülkelerle dostluk, iş birliği ve ticaret mutabakatı imzalandı. Lakin Amerika’da bu muahedenin onaylanmaması münasebetiyle Türkiye ile bağların başlatılmaması konusunda muazzam bir hareket başlatıldı. Bu hareketi başlatanlar, Ermeni lobileriydi. Demokratlar da Ermenilerle birlik olunca bu sefer sıkıntı bütün Amerika’ya yayıldı, üniversiteler ise Lozan’ı savundu ve Amerika resmen ikiye bölündü. Senato da muahedeyi reddedince deva “Modus Vivendi*” uygulamasında bulundu ve alakalar yine kuruldu” dedi.

‘BU BİR SOYKIRIM DEĞİL’

Sevr Anlaşması’nın neden kabul edilemeyeceğine dair Damat Ferit Hükümetinin 35 sayfalık metnine karşı İngiltere’nin verdiği ültimatomun sonuç kısmında, “1914 yılından beri Osmanlı hükümeti 800 bin Ermeni’yi topluca öldürmüş; 200 bin Rum ile 200 bin Ermeni’yi yurtlarından göç ettirmiştir” tabirlerinin yer aldığını tabir eden Atatüre’ye nazaran, “Buradaki tabirler Biden’ın açıklamalarıyla örtüşüyor. Zira onlar tarihi bu formda okuyor” dedi.

Türkiye’nin arşivler üzerinde çalışarak 1915’te yaşananların bir ‘soykırım’ olmadığını ortaya koyduğuna değinen Atatüre, “Biz soykırımı iki yerde gördük. Biri 1945 ‘lerde Almanya’da Musevilere karşı nefretle ve inanılmaz azaplarla yapılan oburu de Hutular ile Tutsiler ortasındaki 800 bin insanın ölmesine neden olan Rwanda soykırımıdır” tabirini kullandı.

OSMANLI VURGUSU

Atatüre, Birleşmiş Milletler’in 1948 yılında yürürlüğe koyduğu Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması mukavelesinin Türkiye’yi ne kadar ilgilendirdiğini ise şu halde açıkladı:

“Nazilerin yapmış olduğu soykırımın akabinde Birleşmiş Milletler 1946 yılında bir soykırım mukavelesi çıkardı ve 1948 yılında yürürlüğe soktu. TBMM de 23 Mart 1950 de 5630 sayılı Kanun ile mukaveleyi onayladı. 17 unsurluk mukavelede 2 husus çok değerlidir. Giriş kısmında, Birleşmiş Milletler Genel Şurası’nın 11 Aralık 1946 tarihli 96/1 sayılı kararı, soykırımın BM’nin ruhuna ve hedeflerine ters olduğu ve uygar dünyanın kınadığı, memleketler arası hukuka nazaran hata olduğu beyanını dikkate alır. Karar, tarihin her devrinde soykırımın insanlığa büyük ziyanlar verdiğini kabul ederek insanlığı böylesine berbat bir beladan kurtarmak için memleketler arası iş birliğine muhtaçlık duyulduğuna ikna olan işbu muahedede belirtilenleri kabul eder. Burada bizim bilmemiz gereken konu şu; bu yasa geriye işliyor. Bu yüzden Biden, açıklamasında Osmanlı devrine geri dönüyor.”

Atatüre, kontratın ikinci unsurunun kıymetini ise şu formda belirtti:

“Bu kontratta soykırım, ulusal, etnik, ırksal yahut dini bir kümesi büsbütün yahut kısmen yok etme niyetiyle işlenen aşağıdaki aksiyonlardan rastgele biri manasına gelir. Lakin burada yer alanlara nazaran, kümenin üyelerini öldürmek üzere bir niyetimiz asla olmadı. Beşerler açlıktan, susuzluktan, yorgunluktan, hastalıktan ve eşkıyaların saldırısı sonucunda hayatlarını kaybetti. Bir başkası, hayat şartlarına kasıtlı olarak ziyan vermek olarak geçiyor, lakin burada da bir kasıt yoktu. Doğumları önlemek ve çocukları zorla öbür bir kümeye nakletmek de burada yer alıyor. Bu türlü bir durum, hınç ve niyet asla olmadı. Soykırım ile suçlanacak kadar ağır bir cürmümüz yok. Bizim eleştirilebilinecek yanımız tehcir için olması gereken uygun araç, gereç ve hayat şartlarını oluşturamamamız düşünülebilir. Savaş şartları da bunu engelledi kuşkusuz. Doğal ki kusurluyuz ancak asla bir soykırımdan sözedilemez. Bu bir felakettir. Karşılıklı bir kabul ile bunun acılarını birlikte yaşayıp birlikte gidermek zorundayız.”

NASIL BİR YOL İZLENEBİLİRDİ?

“Ermenistan ile Dağlık Karabağ ortasındaki sorun artık bitti” diyen Atatüre, “O halde Ermenistan’a hududumuzu kapatmanın münasebeti de ortadan kalktı. Meclislerin onaylarından bağımsız modüs vivendi ile bağ de kurabilirsiniz. Azerbaycan üzere zenginleşmiş güçlü bir ülkenin Ermenistan’la yapacağı bir savaşta taraf olmak yerine arabulucu olmayı tercih ederdim. Bu arbedeye karışmaz ve tarafı olmazdım. Biden’ın bu açıklamayı yapmasının bir sebebi de budur. Silah endüstrimizin gelişmesi elbette önemli sıkıntıdır. Lakin bunlar bir yere kadar bilinmeyen sorunlardır. Ürettiğiniz üç beş tane silahı bir diğerine çabucak satmak üzere bir eğilimin size bakışları değiştireceğini bilmeniz gerekir” tabirlerini kullandı.

“Bu ülkenin beka sorunu olduğunu hiçbir vakit düşünmedim” diyen Atatüre, “Bizim ülkemizin beka sorunu bir kez oldu. O da 1919’da Anadolu işgal edildiğinde… O sorunu bile Atatürk ve arkadaşları sayesinde muazzam bir biçimde aştık. Bunun dışındaki başka beka anlayışları hatta iç savaşlar bile aşılabilir Amerika, İspanya, Yunanistan iç savaşları bunun örnekleridir” dedi.

“MONTRÖ DİPLOMASİ ZAFERİDİR”

Montrö Sözleşmesi’nin tartışılmaya açılmasını pahalandıran Süha Atatüre şu değerlendirmelerde bulundu:

“Montrö ulusal bir şuurdur. Montrö’nün özelliği, 13 yıllık genç Cumhuriyetin Lozan’dan sonra büyük dünya güçlerine karşı kazandığı diplomasi zaferinin siyasi evrakı olmasıdır. Montrö’nün kıymeti, 1920 Sevr Antlaşması’ndan sonra özgürlük ve bağımsızlığımızı kazandığımız Lozan Barış Antlaşması’nda eksik kalan egemenliğimizin bütünleştirilmiş olmasıdır. Montrö’nün manası ise 1936’da dünya güçlerine kabul ettirilmiş o muazzam hassas istikrarın 1939 ve 1945’te bozulmak istenmesi karşısındaki direniş hikayesinin artık bize anlatmak istediği ihtardır. Bu uyarıyı da anlamamız ve canlı tutmamız gerekiyor. Çeşitli olaylarda bonkörce harcamamak gerekir.”

HUKUKÎ BOYUT

Montrö Mutabakatı yapılırken değişikliklerin nasıl yapılacağı, ne halde yapılacağının metinde çok açık biçimde belirtildiğini lisana getiren Atatüre, “29 unsurluk Montrö Anlaşması’nın 28. unsurunda ‘sözleşme yürürlüğe girdiği tarihten itibaren mühleti 20 yıl olacaktır’ ve ‘durum ne olursa olsun geliş-gidiş serbestisi sonsuz olacaktır’ denilmektedir. Ticaret gemilerinin geçiş serbestisi Wilson Prensiplerinden kaynaklanan milletlerarası bir durum. 1954 yılında, yani mutabakatın bitiminden 2 yıl evvel bağıtlı taraflardan biri muahedeyi sonlandırmak için bir ön bildirim yapmamışsa kontrat devam edecektir. Bir sona erdirme bildirimi, 1954 yılında yapılmışsa kontrat 2 yıl geçinceye kadar yürürlükte kalacaktır. Lakin taraflar bu iki yıl içinde yeni bir kontrat kararlarını saptamak üzere bir konferansta bir ortaya gelmeyi taahhüt edeceklerdir. Şimdiye kadar kimsenin değiştirmeye yanaşmadığını” vurguladı.

Atatüre, muahedenin değiştirilebilmesi için 2 şartın kıymetine dikkat çekti:

“Birincisi, Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin evet demesidir. İkincisi, Karadeniz’de kıyısı olan devletlerle birlikte Türkiye’nin de evet demesi gerekir. Hasebiyle, güya bir veto hakkı üzere Türkiye’ye muazzam bir yetki verilmiştir. Onun için Türkiye bu antlaşmayla Lozan’da eksik kalmış egemenliğinin tamamını bugünlere kadar faal biçimde getirecek bir yapıyı o vakit kurmuş durumdadır. İşte bu size o vakit verilen prestij ve hürmettir. O vakit başta Atatürk vardı bunu unutmayalım. Prestijiniz varsa haklı münasebetlerle kendinizi haklı çıkarabilirsiniz. Bütün haklarınızı alabilirsiniz yahut isteklerinizi yerine getirebilirsiniz.”

Son olarak iki uyarıyı vurgulayan Atatüre tabirlerini şu halde sürdürdü:

“Birincisi, ABD’nin Boğazlarla ilgisi 1827 Navarin bozgunundan sonra Bab-ı Ali ile yaptığı muahede resmileşti. İkincisi ise; Türkiye Cumhuriyeti sonları içinde Ege Denizi’nden Karadeniz’e açılacak bir değil beş tane daha kanal açsanız Montrö Kararlarının geçerli olacağını bilmelisiniz. Bunun dışındaki telaffuzlar her vakit aldatıcıdır.”

*Modüs Vivendi, milletlerarası hukukta da geçerli olan mutabakatların meclislerin onayına sunulmadan yapılan ikili kabuller biçiminde gerçekleşmesidir.

Cumhuriyet