Berlin İktisat ve Hukuk Üniversitesi İktisat Bölümü’nden Doç. Dr. Ümit Akçay, şu anda Türkiye iktisadının en yakıcı sıkıntısının fiyatların enflasyon karşısında erimesi olduğunu vurguladı.

Akçay, “Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı, 2022’deki milletlerarası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir ‘U dönüşü’ yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek” dedi. İktisatta artık 2001-2013 modelinin de 2013-2021 modeli de işlemediğine dikkat çeken Doç. Ümit Akçay ile konuştuk.

– TL’deki erimenin asıl nedenleri nelerdir? Kuru frenlemek mümkün olabilecek mi?

TL’deki erimenin asıl nedeni, TL’deki erimenin frenlenmesinin istenmemesidir. Yani karşımızda, TCMB aslında TL’nin erimesini istiyordu lakin bunu nasıl yapacağını bilemediği için sonuçta TL değersizleşti üzere bir durum yok. Bilakis, bu iradi bir siyaset tercihinin sonucu gerçekleşiyor. Geçen hafta enflasyon raporunun açıklanması sırasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı’nın şahsen kendisi bunu açıkça söz etti. Hasebiyle, buradaki soru neden bu tip bir yönelimin belirginleştiği olabilir. Buna karşılık vermek için biraz daha geriye gitmek gerekiyor: Türkiye’de 2013 sonrasından itibaren bir yapısal kriz konjonktürü yaşanıyor. Literatürde bunun manası, sermaye birikim rejimi krizi ile devlet krizinin tıpkı anda yaşanmasıdır. Bu süreçte iktidarın oy takviyesi aşındıkça farklı sermaye bölümlerinin taleplerine karşı daha hassas hale geliyor. İktidar bloku içindeki harmonizasyonu korumak giderek güçleşiyor. Sermaye girişlerinin azaldığı 2013 sonrasında iktisat idaresinin büyümeyi canlı tutma teşebbüsleri, TL’nin kademeli değersizleşmesiyle sonuçlandı. Ekonomik büyümenin canlandırılması için faizin düşürülmesinin kur şoku ile müsabakası ve kur şoku karşısında faizlerin sert bir formda artırılması 2013 sonrasının tipik özelliğidir. Bu özellik iktisat idaresindeki zikzakları da açıklar. Artık farklı olan, kur şokuna karşı faiz artışına şimdi gidilmemiş olmasıdır. Fakat eylül prestijiyle başlayan faiz indirimi süreciyle birlikte 2013 sonrası oluşan zikzaklı modelden de sapılıp sapılmadığını tespit etmek, önümüzdeki devir için kritik olacaktır.

– TCMB’de son haftalarda misyondan almalar yaşanırken faizde de indirime gidildi. Olağan bir Merkez Bankası’ndan bu periyotta beklenecek hareketler mi bunlar?

Türkiye’de para siyasetlerinde temelli bir kulvar değişikliği yaşandı. Bu yaşanmamış üzere yaparak bir “normal” merkez bankacılığı varsayımı üzerinden hareket etmek yanlışlı olacaktır. 2013 sonrasındaki konjonktürü belirleyen özellik, 2001-2013 periyotta uygulanan modelin krizidir. 2001 sonrası model müspet gerçek faiz vermeye dayanıyordu. Bunun gayesi sermaye akımlarını ülkeye çekmek, bu sayede TL’nin pahalanmasını sağlamak ve enflasyonu denetim altına almak idi. Lakin bu modelin sonucu artan borçluluk, ithalatın ucuzlaması, cari açığın sistematik bir halde artması, üretken sanayi ve ziraî yapının aşınması ve yüzde 10’lar seviyesinde sabitlenen işsizlik olmuştur. 2013 sonrasında, 2001-2013 modelini mümkün kılan öge olan sermaye girişlerinde azalma başladı. Bu daha çok global finansal döngülerle ilgiliydi ve Türkiye gibisi pek çok ülkeyi etkiledi.

Şu an için kıymetli olan bahis şu: İktisat idaresinde 2013 sonrasında barizleşen zikzakların dışına mı çıktık, yoksa iktidar artan enflasyon karşısında işlerin denetimden çıktığını düşünerek yeni bir “U dönüşü” ile yüksek bir faiz artışı mı yapacak? Önümüzdeki devri şekillendiren en kıymetli gelişme bu husustaki gelişmeler olacak.

BÜYÜME YOKSULLUK ÜRETİYOR

– Yılsonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz öngörüleriniz nelerdir?

Türkiye iktisadının 2021 yılını yüksek bir büyüme oranıyla kapatacağı neredeyse kesin. Fakat bu, geniş toplum kısımlarının gelir seviyesinin istikrarlı bir halde arttığı manasına gelmiyor. Bilindiği üzere Türkiye’de pandemi sırasında geliştirilen siyaset reaksiyonu, direkt gelir dayanağı vermek yerine kredi genişlemesine gitmek oldu. Bu esasen var olan gelir eşitsizliklerini daha da kötüleştirdi. Zira krediler esasen kredi alabilen kesitlere gitti, onlar da aldıkları bu ucuz kredileri altına, konuta ve dövize yatırdılar. Bu sonrasında daha büyük meseleler yarattı. Dahası son yıllarda emeğin ulusal gelirdeki hissesi daima geriliyor. Bu rağmen son devirde açıklanan firma kârlılıklarına bakıldığında pek çok bölümde işletmeler uzun müddettir görmedikleri kârlılık oranlarına ulaşmışlar. Elhasıl iktisat büyüyor ve bu büyüme bir yanda zenginlik ve öbür yanda yoksulluk üretiyor.

TCMB’nin geçen hafta açıkladığı enflasyon raporuna nazaran 2021 için yeni beklenti 18.4 seviyesinde. Öteki yandan son Para Siyaseti Şurası toplantısı sonrası yapılan açıklamada faiz indirimlerinin devam edebileceği fakat bu bahiste sonlu bir alanın kaldığına işaret edildi. Buradan TL’deki değersizleşmenin süreceğini anlayabiliriz. TL’deki kıymetsizleşme sürerken enflasyon ilan edilen beklentinin de üzerine çıkabilir. Gerek dar gerekse geniş tarifli işsizliği alın, ikisi de hala çok yüksek, bilhassa gençler ortasındaki işsizlik oranı kronik bir sorun haline geldi. Bu da az evvel söylediğim işlemeyen modellerin en değerli toplumsal sonucu.

REZERVLER HÂLÂ EKSİDE

– Kuru düşürmek için 128 milyar dolar heba edildi. Rezervleri tekrar yerine koymak mümkün olacak mı?

Muhalefetin yürüttüğü “128 milyar dolar nerede” kampanyası nedeniyle harcanan rezervin 128 milyar dolar olduğu tanınan lisana yerleşti lakin hangi periyoda odaklandığınıza nazaran bu ölçü değişebiliyor.

TCMB rezervleri konusundaki karmaşanın nedeni, farklı rezerv tariflerinin olması. Milletlerarası karşılaştırmalarda brüt rezervler kullanılıyor, iktidar da bunu vurguluyor. Son periyotta brüt rezervlerin arttığını biliyoruz. Son devirde ödünç rezervler çıkarıldığında kalan net rezervlerin hâlâ ekside olmasına karşın bu açığın da azalmaya başladığını görüyoruz. Burada enteresan olan konu TL’deki bu kıymetsizleşme sürerken rezerv biriktirme tercihinin yapılmış olması.

GİDİŞATI U DÖNÜŞÜ BELİRLEYECEK

– Türkiye’de yaşanan krizin boyutu nereye varır?

Burada bir mevzuyu netleştirmemiz gerekiyor. Teknik olarak kullanılan kriz tarifi, iki çeyrek üst üste ekonomik daralmanın yaşanmasıdır. Türkiye’de teknik manada bir kriz yaşanmıyor. Tersine, ekonomik büyüme epeyce canlı. 2021 için yüzde 8 ve hatta daha üzeri bir büyüme oranının geleceğine milletlerarası kurumlar tarafından da işaret ediliyor. Karşımızda olan sorun geniş toplum kesitlerinin gelirlerinin enflasyon oranında artmaması, alım güçlerinin gerilemesi yani yoksullaşmadır. Türkiye iktisadının orta vadeli gidişatı ise 2022’deki milletlerarası ekonomik konjonktüre ve iktidarın yeni bir “U dönüşü” yapıp yapmayacağına bağlı olarak şekillenecek.

FİYAT ERİMESİ CAN YAKICI SORUN

– Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları neler? Türkiye iktisadı için bir kurtuluş reçetesi var mı?

Pek çok sorun var lakin şu anda en yakıcı olan fiyatların enflasyon karşısında erimesidir. Örneğin önümüzdeki aylarda yapılacak olan minimum fiyat pazarlıkları bu açıdan çok kıymetli. İktidar üzerinde, fiyatların refah hissesini da içerecek formda en az enflasyon oranı kadar artırılması tarafında güçlü bir baskı kurulması, geniş toplum kısımları için yaşamsal olacaktır.

‘Kurtuluş reçetesi’ konusu biraz daha karmaşık. Bu hususta şunun bilinmesi gerekir: Karşımızda işlemeyen iki model var. 2001-2013 modeli de 2013-2021 modeli de işlemiyor. Hasebiyle, şu an yaşadığımız sıkıntılardan ‘AKP’nin birinci yıllarında uygulanan siyasetlere dönersek, sermaye girişleri yine canlanır ve mevcut meselelerden kurtuluruz’ diye düşünen varsa büyük yanılgı eder. Bir de, somut konjonktürde bu reçete yazma konusunda tek tek iktisatçıların görüşlerinden çok muhalefet partilerinin görüşlerinin çok daha kıymetli olduğunu düşünüyorum. Malum, anketlerde iktidar bloğunun oy tabanı daima eriyor. O nedenle muhalefetin ekonomik sıkıntıları nasıl yöneteceği çok daha kıymetli hale geliyor.

– Yabancı sermayenin kaçtığı bir devirde borcu döndürmek için nasıl kaynak bulunacak?

Borç döndürme konusunda TL’deki süratli değersizleşmenin yarattığı bilanço meselelerini yaşayan dallardaki firmalar ile bu değersizleşmeden çıkarlı çıkan firmalar ortasında bir farklılaşma yaşanacak. Birinci kümede daha çok ithalatçılar yer alırken ikincisinde ihracatçılar var. Elbette pek çok firma iki faaliyeti birden yapıyor, hasebiyle onlar açısından sorunun büyüklüğü bilanço tahribatının seviyesiyle ilgili olacak. Bankaların ise borç çevirmede çok büyük meseleler yaşayacaklarını sanmıyorum. Türkiye’nin artan risk primi nedeniyle daha yüksek faizle borçlanabilirler lakin geçtiğimiz haftalarda örneğin bankacılık dalında görülen yeni sendikasyonlar, sürecin işlediğini gösteriyor.