Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde Tunus’ta toplanan Libya Siyasi Diyalog Forumu, ülkedeki seçimlerin 24 Aralık 2021‘de yapılacağını duyurdu. Birleşmiş Milletler (BM) Libya Dayanak Misyonu (UNSMIL) Temsilcisi Stephanie Williams düzenlediği online basın toplantısında, seçimlere gitmek için yeni bir yürütme yapısının olması gerektiğini, bunun için de Berlin Konferansı’nda varılan uzlaşı çerçevesinde hazırlanan BM Güvenlik Kurulu (BMGK) kararları ışığında, geçiş devrini yönetmek üzere yeni bir Başkanlık Kurulu ve yürütme organı kurulmasının planlandığını belirtti.
UWIDATA haber ve tahlil sitesinde yayınlanan bir makalede, seçimlere giden süreçte Libya’da hakim olan karmaşık tablo tüm derinliğiyle ele aldı.
İşte, o makalede öne çıkan kısımlar…
Libya Ulusal Birlik Hükümeti’nin (UBH) Başkanlık Kurulu geçtiğimiz hafta içinde, ülkenin Dışişleri ve Milletlerarası İşbirliği Bakanı ve Nejla el Manguş’u misyondan aldı ve Manguş’a seyahat yasağı getirdi. Kurulun sözcüsü Najva Vahiba kararı geçtiğimiz Cumartesi günü duyurdu.
Lakin karar şahsen Ulusal Birlik Hükümeti içinden itiraz edildi. UBH, Başkanlık Konseyi’nin bakanları vazifeden alma ve yeni atamalar yapma yetkisine sahip olmadığını açıkladı. Bu fikir ayrılığı, Libya liderliği içinde derin gerginliklere işaret ediyor.
MİLLETLERARASI FAKTÖR
Najva Vahiba, el Manguş’un kurula müracaattan dışpolitika kararları aldığını, bunun kurallara muhalif olduğunu ve bakanın bu nedenle misyondan alındığını açıkladı. Lakin sözcü Başkanlık Konseyi’nin kararına dair detaylar paylaşmadı.
Mısır’da yayın yapan Egypt Today gazetesi, UBH ile Başkanlık Kurulu ortasındaki fikir ayrığının eski bir Libya’lı istihbaratçı olan Abu Acila Mesut’un siyasete dönüşünden kaynaklandığını öne sürdü. ABD, Mesut’un terör faaliyetlerine karıştığını ve Lockerbie Hadisesinde rol oynadığını öne sürüyor ve kendilerine teslim edilmesini talep ediyor.
Nejla el Manguş, ABD ile iyi alakaları geliştirme ve Mesut’u sınırdışı etme vaatlerinde bulunmuştu. Bilindiği üzere Manguş, Libya Dışişleri Bakanı olmadan evvel ABD’de yaşıyordu ve ABD hükümet bütçesinden fonlanan Unites States Institute for Peace (USIP) kuruluşunda uzman olarak çalışıyordu.
Nejla el Manguş daha sonra, Libya vatandaşını ABD ya da İngiltere’ye teslim etme tarafındaki kararını inkar etti. Fakat aksileri buna karşın onu zalimce eleştirdi. Eski Libya Dışişleri Bakanı Muhammet Sayala, Lockerbie evrakının çoktan kapandığını ve yeni verilecek her türlü odunun Libya’ya yönelik yeni tazminat taleplerine neden olacağını belirtti.
Libya’nın Dışişleri Bakanı’na dair telaşlar her şeyden evvel Batı’da lisana getirildi. En başta Yunan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias bilhassa kaygılarını tabir etti.
İngiliz haber ajansı BBC’ye nazaran, Nejla el Manguş şu anda ülke dışında ve Paris’te düzenlenecek olan konferansa katılması bekleniyor.
Libya ile ilgili milletlerarası konferans, 12 Kasım’da Paris’te toplanıyor. Konferansı Fransız ve İtalyan hükümetleri örgütlüyor. ABD’yi Devlet Lider Yardımcısı Kamala Harris temsil edecek. Fakat Libya’nın statüsü tartışmalı olan bir dışişleri bakanı tarafından temsil edilmesi, konferansın sonuçlarını geçersiz kılacak.
BATI’DA KRİZ
Libya uzmanı Emadeddin Badi, Dışişleri Bakanı etrafında gelişen krizin başka nedeninin, seçim tarihinin yaklaşması ile sertleşen iç siyasi çekişmeler olduğunu düşünüyor.
“Perde ardında siyasi oyuncular ortasında giderek şiddetlenen tansiyon var. 24 Aralık’ta düzenlenmesi planlanan seçimler bu çelişkileri kırılmalara zorluyor”, diyor Badi.
Libya Yüksek Ulusal Seçim Komitesi (HNEC) Lideri Imad el Sayah’ın açıklamalarına nazaran, başkanlık seçimi için adaylıklar 8 ile 22 Kasım ortasında, Temsilciler Meclisi üyelik adaylıkları ise 8 Kasım ile 7 Aralık ortasında kabul edilecek.
Gelişmeleri izleyen El Cezire muhabirlerine nazaran “yıllardır çatışma halinde olup bugün işbirliğinin yolunu arayan fraksiyonların ortasındaki dışişleri bakanı çekişmesi, seçimler yaklaştıkça daha da artacak”.
Libya medyası ise UBH Başbakanı Abdülhamit Dibeybe ile Başkanlık Kurulu Lideri Yunus el Olumsuz ortasında bir gerginlik olduğunu bildiriyor. Haberlere nazaran bu çelişki, “Trablus’taki otoriteler ortasında tehlikeli bir çatışmanın başlangıcını oluşturabilir.”
Haberlere nazaran Abdülhamit Dibeybe Başkanlığa adaylıkta ısrarcı. Şu an süreksiz Başbakan olan Dibeybe, iktidarın tadını aldı ve kendisini devletin başına kalıcı olarak geçirmek istiyor.
Tunus’un günlük gazetesi Tunisie Numerique durumu şöyle yorumluyor: “12 Kasım Paris konferansında önde gelen Batılı devletler, yani ABD ve Fransa, yabancı paralı askerlerin ve güçlerin somut ve tesirli bir formda Libya’dan çıkmasını talep edecek. Bunun gerçekleşmesi, Aralık 2021 için planlanan seçimlerin mümkün en iyi şartlarda düzenlenebilmesi ve sonuçların inandırıcı olması için gereken önkoşullarından biri. Bu talep ve hazırlıklar Paris’teki dev konferansta lisana getirilecekken Libya devletinin doruğunda bu türlü bir çamur savaşının yaşanması alarm zillerini çalan bir gelişme.”
TRABLUS’TA SİYASİ KAOS
Trablus’ta çelişkiler yalnızca UBH idaresi ve Başkanlık Kurulu ortasında yaşanmıyor. Kasım ayı başında Başkanlık Kurulu Lider Yardımcısı Abdullah el Lafi, seçimlerin Mart 2022’ye ertelenmesini önerdi. El Aksi bu öneriyi çabucak ve şiddetle reddetti ve seçimlerin vaktinde düzenlenmesinin değerini vurguladı. Başkanlık Konseyi’nin öbür Lider Yardımcısı olan Musa el Koni ise, el Lafi’nin teklifini “Başkanlık Konseyi’nin görüşünü yansıtmayan şahsî bir düşünce” olarak nitelendirdi.
Kelam konusu teklif, geçiş periyodunu uzatmayı ve iktidarı mevcut hükümetin, yani Abdülhamit Dibeybe idaresindeki UBH’nin elinde tutmayı amaçlıyor. UBH ve Başkanlık Kurulu üyeleri kendi çıkarları doğrultusunda hareket ediyor ve ortalarında daima fikir ayrılıkları ve gerginlikler yaşanıyor.
Bunun yanında eski iktidar yapısının kalıntıları da hala varlıklarını koruyor ve Libya’daki durumu epey karmaşıklaştırıyor. Örneğin Trablus’taki Yüksek Devlet Kurulu (HSC) Lideri Halit Mişri, Yüksek Mahkeme’nin Anayasa Dairesi’nin seçim düzenlemesine itiraz ediyor. Mişri, resmi olarak üyesi olmasa da Müslüman Kardeşler’e yakın bir kişilikti. Aldığı tavırla seçimlerin ve meşruiyetinin altını oyuyor.
Bütün bunların yanında Batı Libya’da silahlı kümeler ortasında çatışmalar da devam ediyor. 27 Ekim’de El Navasi kümesi Spor Bakanlığı’nı bastı. Çalışma saatinde binaya giren militanlar memurlara saldırdı.
Tekrar birebir gün, kimliği bilinmeyen şahıslar Trablus Askeri Bölgesi kumandanı Tümgeneral Abdül Baset Marvan’ın konutuna silahlı akın düzenledi.
Libya’nın petrol ihracat inhisarı olan National Oil Corporation (NOC), silahlı kümelerin Ekim ayı sonunda Zavia petrol rafinerisinde çatışmaya girdiğini ve rafinerinin teçhizatına ziyan verdiğini duyurdu.
ÇELİŞKİLER AĞI
Yalnızca bir kaç gün evvel, 4 Kasım’da Libya’nın Ulusal Yüksek Seçim Komitesi (HNEC), Tobruk’taki Temsilciler Meclisi’nin kabul ettiği maddelere yapılan ve meclis ve başkanlık seçimlerini düzenleyen tüm teknik ekleri kabul ettiğini açıkladı. Başkanlık Seçimini düzenleyen yasanın 12. unsuruna rastgele bir ek yapılmadı. Bu husus, en çok tartışma yaratan bahislerin başında geliyor. Yasaya nazaran başkanlık adayları, seçimden 90 gün evvel mevcut askeri ya da sivil vazifelerinden istifa etmek zorunda. Mevcut süreksiz Başbakan, yasa kapsamı dışında tutuluyor ve batı ile doğu Libya ortasında yeni bir çatışmanın temeli atılmış oluyor.
Öncesinde ülkenin doğusunda bulunan Temsilciler Meclisi Abdülhamit Dibeybe hükümetine karşı güvensizlik oyu vermişti. Buna karşılık Libya’nın batısı, General Halife Hafter’in seçimlere katılmasına karşı çıkıyor.
Doğudaki Temsilciler Meclisi’nin 80 üyesi, Menfi’nin el Manguş’u vazifeden almasını destekledi (Menfi de Libya’nın doğusundan geliyor.)
Trablus’taki çatışma ve gerginlikler giderek karmaşık bir hale bürünüyor, Libya’nın başka iç çekişmeleri ile iç içe geçiyor ve ülkenin durumunu harikulâde karmaşıklaştırıyor.
Abdülhamit Dibeybe’nin dışında, iç savaşta doğudaki kuvvetlere komuta eden General Halife Hafter’in, Muammer Kaddafi’nin oğlu Seyfülislam’ın, Temsilciler Meclisi Lideri Akile Salih’in ve eski İçişleri Bakanı Fethi Başağa’nın da seçimlerde aday olması kelam konusu.
Fakat doğu ve batı Libya ortasındaki fikir ayrılıkları ve Trablus’taki farklı ekonomik ve siyasi güç merkezleri ortasındaki açık çelişkilerin yarattığı yer, Libya’da gerçek manada yasal seçimlerin bütün ülke çapında ve vaktinde düzenlenmesi mümkünlüğünü düşük kılıyor.
Ağırlaşan siyasi çaba, farklı siyasi çıkarlara sahip yeni dış güçleri de siyasi sürecin içine çekiyor. Bu da Libya’nın mümkün istikrarsızlaşmasına neden oluyor.
Geçtiğimiz günlerde UBH Başbakanı Dibeybe Türkiye’ye gitti, resmi ziyaret çerçevesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüştü. UBH’nın başı birebir vakitte çıkarları için ABD’de lobi faaliyeti yürütüyor.
İsrail bile faaliyetlerini giderek artırıyor. İsrailli Haaretz gazetesine nazaran İsrail istihbaratı Libya’nın hem doğu, hem de batısında farklı siyasi merkezlerle alaka kuruyor.
Tezlere nazaran İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri yeni bir ulusal birlik ve uzlaşma hükümeti kurmak için bir yandan Abdülhamit Dibeybe, öbür yandan General Haftar ve oğlu Saddam ile müzakere ediyorlar.
Fakat bu teşebbüs, şayet doğruysa, yalnızca Libya’daki çatışmaya müdahil olan güçlerin artmasına yol açacaktır. Ankara’nın Doğu Akdeniz’deki çıkarlarının altını oyan İsrail’in, Libya sıkıntısına müdahil olmasının, Türkiye açısından kabul edilemez olduğu açıktır. Tel Aviv’in Arap dünyasındaki şöhreti düşünülürse İsrail’in arabuluculuğunun Libya’da yalnızca yeni gerginlik ve çatışmalara neden olması muhtemeldir.
Bu şartlar altında Libya’nın tek kurtuluş yolu dış tesirleri sonlandırmak. Bu gayeyle, daha evvel de lisana getirdiğimiz üzere, Türkiye ve Rusya ortasında farklı güvenlik bölgelerinin yaratılmasını sağlayan bir mutabakat yapılmalıdır.
Bu türlü bir muahedede Türkiye Libya’nın batısının sorumluluğunu üstlenir, Rusya ise doğusunun. Öteki aktörlerin tesiri bu sayede engellenmiş olur. Libya’da özelikle çıkarları ortasında uzlaşma sağlamayı öğrenmiş iki ülkenin muhatap olması, her biri kendi çıkarı için çaba eden çok sayıda ülkenin varlığına yeğlenmelidir. Bu türlü bir Türk-Rus mutabakatının sağlanması, Libya ve etrafındaki durumu güzelleştirecektir. Aksi takdirde Libya tekrar, bütün ülke içi kümelerin ve Akdeniz’de çıkarı bulunan dış güçlerin azami müdahalede bulunduğu önemli bir çatışmanın merkezine dönüşme tehdidi ile karşı karşıyadır.
