Koronavirüs salgınının Türkiye’de de görülmeye başlandığı tarihlerde, Ayşe Erkmen’in Arter’deki “Beyazımtırak” standı yavaş yavaş son ziyaretçilerini ağırlamaya hazırlanıyordu. Salgın nedeniyle kapanmak zorunda kalan Arter, aylar sonra 16 Haziran’da kapılarını tekrar ziyaretçilere açtı. Erkmen’in yarım kalan standı de 26 Temmuz’a kadar izleyicilerle buluşmaya devam ediyor. Stant, Erkmen’in 1970’ten bu yana ürettiği işlerinden retrospektif bir anlayışla seçilenlerle birlikte, bu stant için şahsi olarak tasarlayıp ürettiği yeni işleri de bir araya getiriyor. Küratörlüğünü Emre Baykal’ın yaptığı stant, Erkmen’in Türkiye’deki birinci kurumsal solo standı olma niteliği taşıyor. Erkmen ile salgın öncesi yaptığımız söyleşiyi biz de gelgelelim artık yayımlıyoruz…
Standa eşlik eden kitapta standın küratörü Emre Baykal ile standın isminin nereden geldiği üzerine konuşuyorsunuz. Türkiye’deki birinci kurumsal solo standınız Beyazımtırak’ın beyaz bir stant tahayyülüyle doğduğunu, beyaz ve tahayyülün de sizde beyazımtırak ve hayal – et olarak karşılık bulduğunu öğreniyoruz. Beyazı nasıl ele aldığınızı bize biraz anlatabilir misiniz? Standın isminin bembeyaz bir tondan değil de beyazımtırak bir tondan yola çıkması sizin için ne tabir ediyor?
Beyaz değil beyazımtırak zira beyaz kesin bir renk beyazımtırak ise sonsuz çeşitlemeleri olabilecek meçhul bir renk. Beyazımtırak hayal üzere varla yok arası kenarları flu. Bu türlü bir stant olmasını ‘hayal’ ettik, söylediklerini gizleyen, hudutlarını saklayan, bir gayrısının yerine sızmaya yeltenen işlerden oluşan bir yerküre yaratmaya çalıştım. “Beyazımtırak” birebir vakitte bu işlerden birinin ismi, rengi sahiden beyaz ancak görünür bir formu yok lakin küçük hazır formlar birbirinin içine girip kayboluyor ve her sergilendiği konuma nazaran biçim değiştiriyor. Bu iş standa yukardan bakıyor ve baktırıyor. Beyazımtırak’taki –trak, Whitish’teki –ish: “sanki öyleymiş gibi’lik” gösteriyor, tıpkı devranda “aşağı yukarı”.
TEMELDEN ÇIKAN KAYA
Yapıtlarınızın kesinlikle mekânla münasebet kurduğunu gözlemleyebiliyoruz. Daha evvelki işlerinizde de taşı farklı formalarda yerleştirip mekâna nazaran konumlandırmıştınız. Arter’de de 100 Taş isimli işinizin yanı sıra Mavi Taş isimli yeni bir işinizi görüyoruz. Bu yapıtınızı Arter’in yeni binasıyla nasıl
bütünleştiriyorsunuz ve Dolapdere ile nasıl konumlandırıyorsunuz?
“Mavi Taş” çok direkt Arter ile ve münasebetiyle Dolapdere ile ve natürel ki İstanbul ile bağlı. Taşın ismi; “İstanbul’un mavi taşı”. İstanbul’un tabanı bu taş. Ben Arter şimdi temel kazımı sürecindeyken temelden çıkan bir kayayı benim için saklamalarını istemiştim ki meğer aslında onlar iki adet taş saklamışlarmış. O iki taş arasından bu sergilediğim taşı seçtim, hem heykelsi ve estetik özellikleri nedeniyle hem de daha evvel yaptığım iki işte (“Stoned”/Innsbruck ve “Crystal Rock”/Düsseldorf) kullandığım taş formlarına çok benzemesi nedeniyle. Bu iki daha evvelki işlerde havada duran ve sallanan, tehditkar taşlar Arter’de çok tekin olmasa da bir konuma yerleşti ve güya mekanını buldu. Stanttaki “Dolapdere” isimli ses işi/yerleştirmesi ile birlikte direkt Dolapdere ile ilgili iki iş iki münferit odaya yerleşti.
Ayan bir mekân için yapılan işlerinizi, sair bir mekâna uyarlarken nasıl bir süreç yaşanıyor?
Arter standında buna örnek birkaç iş var: Örneğin 9’04”. Bu işi 1999’da birinci yaptığımda bir odayı büsbütün kapatıyordu lakin küçük bir odayı, analog bir teknikle yapılmıştı, daha sonra Hamburger Bahnhof’da gösterdiğimde bir odanın yarısında gidip geliyordu, Arter’de ise mimarinin bir kesimi olan bir girintiyi kapatıp açıyor. Burada daha yeni, dijital bir teknikle 9 metre yükseklikte bir duvarda hareket ediyor. Her bir tatbikin boyutu farklı, kapatıp açtığı sahasının fonksyonu farklı, gidip gelme vadesi farklı. İşler bunun üzere mekanlarına nazaran mecburen değişmek zorunda, vilayetle de birinci yaptığımın birebiri olsun diye yapay mekanlar yaratmanın manası yok. Tıpkı halde birinci kere 1993’de Berlin/DAAD Galerinin ışık sisteminden esinlenerek yaptığım “Evde” isimli ışık yerleştirmesi de tekrarlandığında bulunduğu mekanın ışık tertibine koordinasyon gösteriyor ve her seferinde yeni bir iş oluyor. SMAK/Gent’te “Luminous” ismiyle sergilendiğinde ışık konstrüksyonları tavandaki camların arasından sıyrılarak iniyordu, Daad Galeri’de tüm ışık konstrüksiyonu bütün olarak iniyordu, Arter’deki “Ev” ise külliyen farklı oldu zira daha aktüel ve karmaşık bir ışık sistemi içinde bulunduğu kutusuyla birlikte aşağıya iniyor. Yeniden orda ne varsa. Böylelikle her seferinde birebir işi tekrar etmek yanına benim için de sürprizli olan yeni bir iş yapmış oluyorum. “Frisé” isimli Pelikan ise İstanbullu ve tek başına. 2003 yılında sergilenen Kunsthalle St. Gallen’deki arkadaşları ise oralıydılar ve mekan ona imkan verdiği için 6 adet değişik hayvandılar; oradaki her kapının önünde birer tane. Bunun üzere öteki eski işler de değişime uğradı; “Hoş Köşeler”in renkleri pastelleşti beyazımtırak’ın –tırak’ını yakalasınlar diye, “Aslan Burcu” büyüdü, duvarda noktasını hakkıyla alsın diye, 1969 yılında birinci sefer yapmış olduğum plexiglas heykel ise daha kavramsal bir manaya büründü, stant ortamının planını taklit ederek… vs.vs.
Beyazımtırak standında hem retrospektif hem de bu stant için hususî olarak tasarlayıp ürettiğiniz yeni işleriniz bir araya geliyor. Stantta izleyiciler yeni işlerinizden hangilerini görecek?
Yeni iş olarak bir desen kümesi var, filler, penguenler ve kiwilerden oluşan. Bunlar benim gerçek hayatta çok nadir olarak görme talihim olan hayvanlar. Sanki onlara ulaşmak velev üzere bu desenleri ara ara daima yapıyorum sonra da tabiatıyla oluşan sözlerini seyrediyorum, kızgın mı, ivedisi mi var, utangaç mı….gibi. Bu hisler evvelden tasarlanmış hisler değil desen bittikten sonra farkedilen sözler. Başka bir yeni iş Bitmoji programından seçmeler, kendi karakterimi oluşturarak. Burada da çeşitli hisler ve beceriler laf konusu. Ordaki karakter üzülüyor, kızıyor, kitap okuyor, ski yapıyor, aşık oluyor ve sık sık bir filin önünde ‘why/niye’ diyor. Standın başladığı mahaldeki fil desenlerine stant biterken yapılan bir gönderme üzere bir şey. Niçin bu hayvanlar, niçin bu stant, niçin… niçin. Bunların dışında yeni bir iş olarak “Mavi Taş” var daha evvel lafını ettiğimiz, çok argümanlı bir deyişle – Arter’in ve standın temel taşı!
DOLAPDERE’NİN SESİ
Sanatla sanat olmama arasında işler yapmaya çalıştığınızı söylüyorsunuz. Bir söyleşinizde “sanatçı”dan fazla “arada olan kişi” sözünü tercih ettiğinizi öğreniyoruz. Ve bu “arada olma” hali, standın umumuna de yayılıyor. Beyazımtırak standını de bu bağlamda nasıl konumlandırıyorsunuz?
Beyazımtırak standındaki işlerin tek tek görülmeleri noktasına birbirlerinin içine, yerine girerek sergilenmelerini istedim. Burada bana Emre Baykal’ın da çok eği oldu, örneğin son anda onun ısrarıyla yerleştirdiğim “100 Taş”ın bir kısmı bütün salona dağıldılar ve işler arasına sızdılar ve güya bir metindeki noktalar, virgüller üzere bir işlev üstlendiler. Tıpkı formda “Dolapdere”nin sesi de, ileri geri hareket eden duvar da, kapıyı tutan “Frisé” de odanın hudutlarını zorluyorlar. En ziyade heykel tarifine uyan iki obje Dolapdere’nin sesini yayan hoparlörler, sanat yapıtı değiller lakin hususî olarak seçilip en itibarlı tarafa odanın ortasına yerleşmişler. Mekanın her noktası bu standa katılsın istedim, duvarlar, pencereler, konum, tavan ve boşluk. Retrospektif’in katılığından kurtulabilmek için üzerinden silgi geçmiş üzere bir stant yapmaya çalıştım.
Cumhuriyet
